[box type=”shadow” align=”” class=”” width=””]هنرهایی مثل خاتم‌کاری یا جوک‌کاری که اصالتا به شیراز تعلق دارد این روزها جایگاه واقعی خودش را از دست داده و کمتر هنرمندی رغبتی برای فعالیت در این زمینه را دارد.[/box]
خبرگزاری‌مهر- محمد حسین نیکوپور: «خاتم‌کاری» یا «خاتم‌سازی» و «جوک‌کاری» از میان هنرهای پر پیشینه شهر ادب و هنر است که اولی در دایره‌المعارف فارسی به عنوان «هنر آراستن سطح اشیاء به‌صورتی شبیه موزائیک، با مثلث‌های کوچک» به آن اشاره شده و دومین هنر، یعنی «جُوَک‌کاری» از هنرهای وابسته به چوب است که از ایجاد نقوش هندسی با استفاده از دو تا سه رنگ چوب و کنار هم قرارگرفتن این نقوش با قطعات کوچک با مقطع‌های مختلف مثلث، مستطیل و لوزی به‌وجود می‌آید.
طرحهای گوناگون خاتم همواره به صورت اشکال منظم هندسی بوده است. این اشکال هندسی را با قراردادن مثلث‌های کوچک در کنار هم نقش بندی می‌کنند. مثلث‌ها را از انواع چوب، فلز و استخوان می‌سازند. هرچه مثلث‌ها ریز‌تر وظریف‌تر باشند، خاتم مرغوب‌تر است.
خاتم‌کاری قدمت بیش از هزار سال در شیراز قدمت دارد و خاستگاه و مهد خاتم شیراز است. هنرخاتم سازی نیز مثل سایر رشته‌های صنایع دستی در دوره صفویه رونق و رواج داشته و در سال‌های اخیر این هنر با رکود و فراموشی مواجه شده است.
خاتم و جوک کاری، هریک هزارسال قدمت دارند و قدمتشان به دوره صفویه و قاجاریه می رسد . زادگاه این هنرها شهر شیراز می باشد
معرفی کوتاه
هنر آراستن سطح اشیاء به صورتی شبیه موزائیک، با مثلث‌های کوچک را خاتم کاری می‌نامند. طرحهای گوناگون خاتم همواره به صورت اشکال منظم هندسی بوده است. این اشکال هندسی را با قراردادن مثلث‌های کوچک در کنار هم نقش بندی می‌کنند. مثلث‌ها را از انواع چوب، فلز و استخوان می‌سازند. هرچه مثلث‌ها ریز‌تر وظریف‌تر باشند، خاتم مرغوب‌تر است.
بیشترین کاربری
صنایع دستی و اشیا تزئینی
هنرمندان به نام این عرصه
گلریز خاتمی، غفار قاسم‌زاده، رضا بهرامی و محمدعلی فرزانه
هنرمندان بازمانده
غلامعلی اطمینان
وضعیت فعلی این هنر در استان
هنوز با وجود گردشگران خارجی و داخلی فراموش نشده است، اما در شرف فراموشی قرار دارد.
علل رکود و مهم‌ترین چالش‌های پیش روی احیا
ورود کالاهای با کیفیت و تغییر ذائقه مردم.
ارائه راهکارهای حفظ و احیاء
تشکیل خانه‌های صنایع دستی، بیمه هنرمندان این عرصه، کاربردی شدن آن.
گره‌ها و لچک ترنج‌های استادکاران خاتم کار و جوک کار شیرازی ارج و منزلت گذشته را از دست داده و کمتر استادکاری از این هنر اصیل و بلندمرتبه در شهر ادب و هنر به جا مانده است که بتواند به شکل اولیه این هنر را میراث دار گذشتگان باشد.
خاتم آستردار ویژگی کار هنرمندان شیرازی
ضربه‌های چکش و قلم با همراهی اره و استخوان دنده شتر یا گاو تاجی بر سر هنر فارس نهاده که نامش «خاتم کاری» است. خاتم آستردار ویژگی کار هنرمندان شیرازی است. برش‌های خاتم پس از مرحله خاتم سازی در دستان هنرمند به مرحله خاتم کاری می‌رسد.
همچنین جوک هنر ریزه ریزه ساختن اشیا بوده که به خاتم شبیه است با این تفاوت که در خاتم کاری از استخوان شتر استفاده می‌شود اما در جوک کاری از چوب درختان گردو وعناب استفاده می‌شود.
این هنر در روش کار به خاتم شباهت دارد با این تفاوت که جوک مثل خاتم تنها در روکاری به کار گرفته نمی‌شود بلکه گاهی به صورت جازنی و گاهی هم به عنوان یک عضو اصلی از یک شیء خاص مثلاً به عنوان کلاف اصلی چهارچوب استفاده می‌شود و در این هنر مواد مورد استفاده چوب است.
تنوع طرحهای جوک بسیار زیاد است به گونه‌ای که هر طرحی را که بتوان با نقوش هندسی ایجاد کرد، می‌توان در این هنر به کار گرفت. از جوک در تزئین در، مبلمان، دور جعبه‌ها و قاب‌های منبت، خاتم کاری و معرق کاری استفاده می‌شود.
قدیمی‌ترین اثر جوک ایران منبر و در مسجد جامع عتیق شیرازاست که به قرن دوم هجری و زمان لیث صفاری بر می‌گردد.
کاربرد جوک در ساخت در و پنجره باعث شده که استفاده از این هنر رفته رفته در زندگی‌ها کمرنگ‌تر شود و اگر به این هنر توجه نشود ممکن است در آینده از بین برود.
بسیاری از کار‌شناسان، صنایع دستی فارس را جزو مرغوب ترین‌های کشور می‌دانند. به باور این دسته از کار‌شناسان، خاتم شیراز بهترین نوع خاتم است. چرا که هم مرغوبیت بیشتری دارد و هم نازک کاری بیشتری در آن دیده می‌شود.
آباده را هم پایتخت منبت ایران می‌دانند.
