زیلو یا پلاس، دست بافته‌ای زیبا شبیه به حصیر که خاص نواحی حاشیه مناطق بیابانی است، این فرش که با نخ بافته می‌شود با زندگی مردم این مناطق تطابق یافته و بخشی از اعتقادات مذهبی، تاریخ، معماری، طبیعت و فرهنگ مردم این نواحی در قالب طرح های مختلف بر تار و پود آن نقش بسته است.
زیلو فرشی دست‌بافت است که از آن به عنوان فرش سلامت یاد می‌کنند و این فرش بیشتر برای استفاده در خانه‌ها و مکان‌های مذهبی و عمومی بافته می‌شود و با وجود آنکه بافت زیلو در دوره ای رو به فراموشی رفته بود در سال‌های اخیر با کاربری‌ها و طرح های جدید مانند سجاده ، روکش صندلی خورو ، پارتیشن و کیف و کفش این هنر احیا شده است.
هنرمندان خوش ذوق و با سلیقه میبدی سال‌ها پیش در کارگاه‌های نمور و تاریک به زیلوبافی می پرداختند که بخشی از حاصل دستان هنرمند آنها هم اکنون در خانه ها و موزه زیلوی این شهر چشم هر بیننده‌ای را به حیرت وا می‌دارد.
زیلوهای بافته شده در زمان قدیم با استفاده از مواد اولیه مرغوب و کاربرد طرح و نقش های تاریخی، ماندگاری بیشتری نسبت به زیلوهای تولید شده به دستان نسل جدید زیلوبافان دارند و به این دلیل با باارزش ترین آنها جمع آوری و در موزه زیلو به نمایش گذاشته شده‌است.
زیلوهای به نمایش گذاشته‌شده در موزه زیلو میبد نشان از ماندگاری و دوام این فرش تاریخی تا بیش از ۸۰۰ سال را دارد و این قدمت و اصالت، نقش بسیاری در جهانی شدن زیلو به نام شهر میبد را داشته است.
تاسیس موزه زیلو در سال 81
مدیر موزه زیلوی میبد در گفت و گو با گزارشگر ایرنا گفت: زیلوهای موجود در این موزه در یک دوره ۱۰ ساله در دهه ۷۰ توسط سیدعبدالعظیم پویا، محقق میبدی و بنیانگذار موزه پس از اداره میراث فرهنگی و با گرفتن حکم شرعی از مکان‌هایی نظیر مسجدها ، حسینیه ها و خانقاه‌های شهرستان جمع آوری و به موزه منتقل شد.
طاهره کشتکار افزود: همراه با جمع آوری زیلوهای دارای ارزش تاریخی، کاروانسرای شاه عباسی که بخش هایی از آن دچار آسیب شده بود، بازسازی شد و بخش شرقی آن به موزه زیلو اختصاص یافت و در نهایت موزه زیلو در سال ۸۱ تاسیس شد.
وی ادامه داد: در ابتدای این موزه دستگاه زیلوبافی قرار گرفت که استاد حبیب باغستانی در آنجا به بافت زیلوهایی با نقش‌های تاریخی مشغول شد و به دنبال آن حدود ۴۰ تا ۵۰ زیلو با نام بافنده و حاشیه نویسی کارگاه موزه زیلو ، نام نگاره ، تاریخ بافت ، نام بانی موزه بافته‌شد و در این مکان قرار گرفت.
مدیر موزه زیلوی میبد تصریح کرد: زیلوهای تاریخی موزه همه وقف اماکن مذهبی مانند مسجد ، حسینیه ، خانقاه و کلیسا بودند و دارای رنگ‌های آبی و سفید هستند.
کشتکار با بیان اینکه در گذشته مرسوم بوده زیلوهای اماکن مذهبی به رنگ‌های آبی و سفید و مخصوص خانه ها با رنگ سبز و گلی بافته شود، اظهار کرد: شاید دلیل بافت زیلوی مکان‌های مذهبی به رنگ و آبی و سفید ، حالت سادگی و روحانی این رنگ‌ها و همچنین هم رنگ شدن با رنگ کاشی‌های نصب شده در آن مکان‌ها باشد و دلیل دیگر این انتخاب شاید این بوده که رنگ پذیری نیل بر روی پنبه دوام بیشتری در مقابل نور و سایش دارد.
تفاوت زیلوهای تاریخی و زیلوهای جدید
کشتکار تفاوت زیلوهای تاریخی با زیلوهای بافت جدید را مقاوم بودن زیلوهای تاریخی در برابر سایش و نور به دلیل تکنیک بافت و درهم تنیده شدن زیاد تار و پود، مواد اولیه موغوب و دستی بودن تمام مراحل از تولید پنبه تا تبدیل آن به نخ عنوان کرد.
وی روند تولید نخ از پنبه که درگذشته انجام می‌گرفته را بر اساس تحقیق انجام شده در ۱۴ مرحله عنوان کرد و گفت: این روند تولید نخ باعث به وجود آمدن نخ مرغوب در تولید زیلو و تولید زیلوهایی با ماندگاری بیش از ۵۰۰ سال و کمترین آسیب در طی گذشت سال‌ها شده‌است و زیلوهای جدید با نخ‌های کارخانه‌ای تولید می‌شوند که کیفیت زیلوهای قدیم را ندارند.
مدیر موزه زیلوی میبد در ارتباط با سفارش بافت زیلو برای گذاشتن در موزه گفت: در سال‌های اخیر زیلویی به موزه اضافه نشده ولی هشتی موزه به بافت زیلوهای نو اختصاص داده شد و بهترین کیفیت بافت زیلو با استفاده از نخ‌های رنگ شده با رنگ های گیاهی ارایه می‌شد.
کشتکار با بیان اینکه در کارگاه رنگرزی گیاهی، نخ به شیوه قدیم به صورت سنتی به حالت کلاف در پاتیل‌های روناس ، پوست گردو ، پوست انار و نیل رنگ می‌شود، گفت: کارگاه موزه زیلوی میبد برای موزه آیت الله صدوقی در یزد زیلوهای گیاهی تولید و ارایه کرد.
این هنرمند و محقق حوزه زیلوبافی خاطرنشان کرد: فراهم سازی زیرساخت‌های لازم برای تشویق مردم به زیلوبافی در خانه‌ها تاثر زیادی بر رنق این هنر صنعت دارد، زیرا بافت زیلو و تولید دیگر صنایع دستی در مکانی سوله مانند و صنعتی و به طریق ماشینی انجام نمی شود.
طرحهای پر کاربرد زیلو
همچنین به گفته مدیرعامل شرکت تعاونی زیلوبافان میبد پر کاربردترین طرح برای زیلو طرحهای زلفک و بافنگ است و انواع نخ‌های مرغوب و همچنین با کیفیت پایین تر در بافت زیلو استفاده می‌شود.
عبدالکریم غنی پور گفت: نخ‌هایی با کیفیت پایین‌تر درصدی پولیستر دارند و نخ های مرغوب صد در صد از پنبه تهیه شده است اختلاف قیمت نخ‌های با کیفیت حدود ۱۰ تا ۱۵ هزار تومان بیشتر از نخ با کیفیت پایین تر است.
یک فعال هنر و صنعت زیلو که دارای کارگاه زیلوبافی با چند نفر زیلوباف است نیز گفت: نقش‌هایی که هم اکنون بافته می‌شود بیشتر هفت مجی است و طرح های ۱۳ مجی کمتر بافته می‌شود، یادگیری طرح های هفت مجی آسان تر است.
سعید اشتری با بیان این که نقش‌های ۱۳ مجی تخصصی هستند، مهمترین نقش های هفت مجی را پرت توره ، زلفک و بافنگ عنوان و یادآور شد: نقش زلفک از همه این نقش ها کاربردی تر است.
با توجه به اظهارات هنرمندان زیلوباف میبدی استفاده از طرح‌ها و نقش‌های اصیل و تاریخی و کاربرد مواد اولیه مرغوب، موجب تولید زیلوهایی در خور به نمایش گذاشتن در موزه زیلو و همچنین بازاریابی آسان تر برای این محصولات می‌شود.
موزه زیلوی میبد، تجلی‌گاه هنری تاریخی
شهردار میبد نیز در گفت و گو با گزارشگر ایرنا گفت: موزه یک نهاد بین‌المللی و مکانی دارای استانداردهای خاص است که می‌تواند باعث ارتباط‌های فرهنگی و اجتماعی بین شهرهای جهان شود و موزه زیلوی میبد نیز نقش مهمی در جهانی شدن زیلو و نشان دادن قدمت و اصالت این هنر دارد.
علیرضا نقوی در خصوص بافت زیلوهایی با ارزش و در خور نمایش در موزه زیلو و وضعیت کنونی زیلوبافی در میبد افزود: به واقع با تلاش مجموعه‌های صنعت و دانشگاه و تشکل‌های زیلوبافان و به خصوص خوشه زیلو با همکاری شهرک های صنعتی و جهاد دانشگاهی وضعیت زیلوی میبد نسبت به قبل از ثبت میبد به عنوان شهر جهانی زیلو تفاوت چشمگیری داشته است.
وی ادامه داد: برگزاری جشنواره زیلوی برتر ، ایجاد استانداردهای لازم در تهیه مصالح و ابزارآلات زیلوبافی ، به خصوص تحولات طرح ها، زیلو را از حالت یک فرش سلامت به کالای مورد نیاز خانواده ها تبدیل کرده‌است.
نقوی استفاده از تکنولوژی روز در بافت زیلو و سوق دادن آن به سمت ماشینی شدن در واقع ظلم در حق این هنر صنعت و صنایع دیگر عنوان کرد و اظهار کرد: طراحی چهره و نوشتار نستعلیق برای اولین بار در بافت زیلو به کار رفته و این تحول در بافت سنتی این فرش سنتی می تواند رونق بیشتری به بازار تقاضا برای آن بدهد.
شهردار میبد در ارتباط با توسعه هنر زیلوبافی تصریح کرد: در این زمینه محدودیتی وجود ندارد زیرا اندیشه هنرمندان زیلوباف به سمت تعالی و اهداف والاتر حرکت می کند اما قدامات خوبی برای معرفی و ارتقا این هنر صورت گرفته و دبیرخانه شهر جهانی زیلو نیز حامی و تسهیلگر در امور زیلوبافان است.
وی آموزش زیلو بافی به جوان‌ها ، نوجوان‌ها، روشندلان و افراد علاقمند را اقدام موثری در افزایش آمار زیلوبافان دانست و اقداماتی مانند ایجاد شبکه ارتباطی ، پیدا کردن بازارهای داخلی و بین المللی برای زیلو و فعال کردن اقتصاد هنر زیلو با همکاری اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی و شهرداری، شناخته شدن میبد به عنوان شهر خلاق و ایجاد پایانه های فروش فرش دستباف و گنجاندن زیلو در این پایانه ها را به عنوان فعالیت‌ها و برنامه‌های انجام شده با همکاری دبیرخانه زیلو برشمرد.
نقوی گفت: با توجه به اختصاص بودجه قابل توجهی از سوی شهرداری به توسعه صنعت زیلو ، دبیرخانه زیلو از طرح‌ها و برنامه‌های زیلوبافان ،چاپ کتاب و برگزاری جشنواره درحوزه زیلو استقبال می کند.
زیلوبافی در میبد سابقه‌ای دیرینه دارد، برخی سابقه آن را به قرن هشتم هـ . ق و دوره مظفریان نسبت می‌دهند، موزه زیلو در کاروانسرای شاه عباسی میبد واقع شده و قدیمی ترین زیلوی به نمایش گذاشته شده در آن مربوط به ۸۵۰ سال پیش است.
نفیس‌ترین زیلوی میبد متعلق به قرن ۱۲ هجری قمری است که بر روی آن ۲۴ سجاده طراحی شده و در حاشیه آن نام واقف و تاریخ هزار و ۱۱۸ هجری قمری نقش بسته است.
بیش از ۳۰۰ زیلو باف در زمینه بافت و عرضه آن در شهرستان میبد فعالیت دارند.
مرکز شهرستان ۱۰۶ هزار نفری میبد در ۵۰ کیلومتری شمال غرب شهر یزد قرار دارد.
