سالها پیش به خصوص در گذر زیلوبافان واقع در محله بشنیغان میبد، آواز کوبیده شدن پنجه زیلو بافی که تارها و پودها را در هم تنیده می‌کرد، گوش‌های هر رهگذری را نوازش می‌داد تا اینکه به مرور زمان این صداها کم و کمتر و رو به فراموشی رفت اما دوباره با همکاری گروهی از علاقه مندان به این حوزه و نیز با تکیه بر آثار نفیس زیلوبافان پرآوازه و پیگیری‌های محقق میبدی «سید عبدالعظیم پویا» این صنعت دوباره احیا شد.
احیای این هنر به مرور و به دنبال ارزیابی‌های انجام شده توسط کارشناسان شورای جهانی صنایع دستی، نام شهر را نیز جهانی کرد ، همچنین به دنبال پیگیری‌های بانوی توانمند میبدی «فاطمه شریف زاده» کاربافی میبد هم احیا شد و اکنون موتابی بفروییه میبد نیز در حال احیا شدن است.
مشکلات اساسی که اکنون بر سر راه توسعه و رونق این هنرهای احیای شده قرار گرفته ، عدم بازاریابی مناسب و گران بودن مواد اولیه به ویژه در حوزه زیلوبافی است و بیم آن است که فعالان این حوزه‌ها را از ادامه دادن فعالیت و به وجود آوردن آثار چشم نواز بازدارد.
تلفیق موتابی و کاربافی
یک هنرمند صنایع دستی موتابی که از سن هفت سالگی کار موتابی را شروع کرده و به نوعی کار پدر و پدربزرگ و شغل خانوادگی خود را سالها همراه با درس خواندن ادامه داده اکنون نیز از سه سال گذشته تاکنون با توجه به اینکه از شغل معلمی نیز بازنشسته شده به احیای هنر موتابی فراموش شده پرداخته و آن را با تلفیق با کاربافی رونق بخشیده است.
وی که حبیب الله موتاب نام دارد در گفت و گو با گزارشگر ایرنا با اشاره به ۲۰۰ سال قدمت موتابی افزود: از زمان شروع احیای این هنر با هدف بازاریابی محصولات در نمایشگاه‌های برگزار شده در استانهای کشور با معرفی از سوی اداره کل میراث فرهنگی استان شرکت کردم و با توجه به اینکه کسی نخ حاصل شده از موتابی را طالب نبود و بیشتر خواهان سیاه چادر بافته شده از این نخ بودند به کار کاربافی در کنار آن پرداختم.
وی در ادامه اظهار کرد: هم اکنون در صورت فروش محصولات می‌توانم درآمد نه چندان مناسب و کمتر از کارگری داشته باشم و اکنون با امید به رونق این هنر یادگار پدرانم در آینده این فعالیت را تاکنون ادامه داده‌ام.
وی که برای ۲ نفر دیگر نیز به عنوان چرخ ریس ایجاد اشتغال کرده ، سیاه چادر را نیز محصولی عنوان کرد که مورد استفاده عشایر است و می‌تواند در بومگردی‌ها نیز مورد استفاده قرار گیرد.
این فعال صنایع دستی موتابی، بازاریابی محصولات صنایع دستی را موضوعی عنوان کرد که باید از سوی مسوولان با حمایت از فعالان این حوزه همراه با دادن تسهیلات به آنها مورد توجه قرار گیرد.
نبود بازار و گرانی مواد اولیه، صنایع دستی میبد را تهدید می‌کند
کاربافی در سن ۷۴ سالگی
معصومه بگم طباطبایی مادر خانم حبیب الله موتاب هم در سن ۷۴ سالگی از سه سال پیش تاکنون با به کاربافی با بافتن حوله ، روکش ، پافرشی و سفره نان و دیگر محصولاتی که از طرف مشتریان سفارش داده می‌شود ، مشغول است.
وی با اشاره به اینکه سالها پیش نیز همین کار را در کنار قالی بافی انجام می‌داده و بعدها به خاطر کم بینا شدن پرداختن به این هنر را رها کرده‌است، گفت: هم اکنون دوباره به این پیشه مشغول هستم و در صورت نداشتن سفارش از مشتریان، محصولاتی برای استفاده در منزل خودم و ارایه به مشتریانی که به منزل برای خرید محصول می‌آیند ، آماده می‌کنم.
این بانوی هنرمند اهل بفروییه نیز خواستار حمایت در حوزه بازاریابی محصولاتش شد.
اهمیت ایجاد اشتغال برای نیازمندان محله
مددکار موسسه خیریه حکمت که برای افراد نیازمند محله ده آباد میبد ایجاد اشتغال کرده‌است هم گفت: از سال ۹۶ زمان راه‌اندازی موسسه تاکنون خانواده‌های نیازمند محله شناسایی و با تشکیل پرونده و فراهم کردن سبدهای غذایی ، پرداخت کمک هزینه درمان ، حواله نان و سهم سادات مورد حمایت قرار گرفتند.
فاطمه زارع ادامه داد: به تدریج با بررسی پرونده‌ها ، تصمیم گرفته‌شد به جای آماده کردن ماهی آماده برای افراد به آنها ماهیگری آموزش داده شود و به نوعی با آموختن انواع هنرهای زیلو بافی ، کاربافی و قالی بافی به آنها و با برگزاری سه دوره آموزشی ایجاد اشتغال در موسسه برای افراد انتخابی پیگیری شد و افرادی نیز به صورت مستقل در خانه‌های خود مشغول به کار شدند.
وی در ادامه رویکرد موسسه را حمایت از افراد نیازمند محله با کمک خیرین محله بدون گرفتن هیچ کمک دولتی عنوان و اظهار کرد: تاکنون با این رویه فعالیت موسسه با برگزاری کلاسهای آموزشی قرآن‌خوانی و هنرهای متفرقه در روزهای تابستان ادامه داشته‌است.
زارع همچنین با اشاره به مشغول به کار بودن هشت نیروی زیلوباف ، ۶ نیروی قالی باف و سه کارباف در موسسه ، ارزان‌تر شدن مواد اولیه و رونق بازاریابی محصولات و ارزش‌گذاری برای زیلو را خواستار شد.
تسهیلات مورد نیاز به زیلوبافان داده نمی‌شود
جمال آقایی هنرمند فعال حوزه سفال میبد هم گفت: علی رغم توسعه و رونق کارگاه‌های سفال ، نبود بازاریابی مناسب، ارایه نشدن تسهیلات ۲۰۰ میلیون تومانی مورد نیاز سفالگر برای توسعه کسب و کار و فراهم نبودن خاک مناسب برای تولید سفال از جمله مشکلاتی است که سفالگران با آن روبرو هستند و به خصوص در ارتباط با فراهم شدن خاک مناسب سفال با اینکه بارها مطرح شده ، حمایت نمی‌شوند.
همچنین به گفته یکی از فعالان صنایع دستی زیلو بافی و صاحب یک کارگاه در این زمینه ، عدم توجه به مشکلات زیلوبافان موجب شده کارگاه‌های زیلوبافی رو به تعطیل شدن رود و متاسفانه با وجود اینکه متولی در این حوزه زیاد شده، زیلوباف به عنوان مهمترین رکن رونق زیلوبافی مورد حمایت نیست و برای محصولات تولید شده توسط وی بازاریابی مناسب نمی‌شود.
سعید اشتری با اشاره به اینکه تاکنون تسهیلات رونق زیلوبافی به زیلوبافان ارایه شده ، تصریح کرد: متاسفانه نظارتی بر دادن تسهیلات نیست و این تسهیلات گاهی به افرادی داده شده که برای چند روز کارگاهی را دایر کرده و با گرفتن تسهیلات بدون ایجاد اشتعال برای زیلوبافان واقعی و بیمه کردن کارگران کارگاه خود را تعطیل کرده‌اند.
وی در ادامه گران شدن نخ و مواد اولیه ، کاهش تعداد زیلوبافان و ایجاد نوعی انحصار در حوزه زیلو را هم یادآور شد.
گران شدن مواد اولیه و افزایش قیمت زیلوهای تولید شده
به گفته مدیرعامل شرکت تعاونی شرکت زیلوبافان میبد ، گلایه بافندگان کم بودن مزد است که آن هم به نبود بازار فروش بر می‌گردد علی رغم اینکه وضعیت بازار زیلو نسبت به یک سال تا یک سال و نیم پیش بهتر شده‌است.
عبدالکریم غنی پور تصریح کرد : هم اکنون با توجه به گران شدن مواد اولیه و افزایش قیمت زیلوهای تولید شده ، قدرت خرید مردم کم شده و به دنبال آن موجب گلایه مندی زیلو بافان نسبت به کم بودن دستمزد بافت زیلو گردیده‌است.
وی با اشاره به عملکردهای مثبت شهرداری میبد وخوشه زیلو گفت: روی آوردن مردم به زیلو بافی برای دریافت تسهیلات است و زیلوباف اهل کار واقعی کم است.
ضرورت توسعه کارگاه‌های صنایع دستی
مسوول صنایع دستی اداره میراث فرهنگی میبد هم با اشاره به توسعه کارگاه‌های زیلو ، سفال و کاربافی در محله‌های مختلف شهر به بیش از ۳۰۰ نفر زیلوباف و ۲۵ کارگاه زیلوبافی همچنین حدود ۴۰۰ کارباف و بیش از سه کارگاه کاربافی و ۱۴ کارگاه سفال اشاره کرد.
مهناز کوچکی میبدی از برگزاری نمایشگاه صنایع دستی و خوراکی جات سنتی میبد در بافت تاریخی راسته بازار خبر داد که در روز دوشنبه ۲۴ خرداد به صورت رویداد ۲ ساعته با همکاری مسوولان پایگاه پژوهشی ، شهرداری ، اداره میراث فرهنگی و مسوولان سپاه و بسیج میبد با هدف شناسایی و بازاریابی محصولات و بازآفرینی محله و مشارکت مردمی برپا شد.
نبود بازار و گرانی مواد اولیه، صنایع دستی میبد را تهدید می‌کند
تلاش برای شبکه سازی و توسعه بازار زیلو
شهردار میبد نیز با اشاره به اقدامات انجام شده در حمایت از صنایع دستی ، تلاش شهرداری برای شناساندن محصولات صنایع دستی شهرستان ، شبکه سازی و توسعه بازار فروش با دعوت از شهرداران و فرمانداران شهرهای جهانی صنایع دستی را یادآور شد.
علیرضا نقوی که به عنوان رییس نخستین مجمع شهرها و روستاهای جهانی دستی انتخاب شده به برنامه‌ریزی برای برگزاری نمایشگاه صنایع دستی با حضور هنرمندان ۱۴ شهر جهانی صنایع دستی از سوی دبیرخانه مجمع در تهران هم اشاره کرد که توسط شهرداری میبد در حال پیگیری و اجرا است.
وی در ادامه تصریح کرد: با عنایت به رویکرد حمایتی و تسهیل‌گری شهرداری‌ها در توسعه و حمایت صنایع دستی، برگزاری نمایشگاه‌های صنایع دستی و محصولات مشاغل خانگی را مورد توجه قرار داده و علاوه بر اختصاص مکانی به بازارچه صنایع دستی و محصولات مشاغل خانگی، دایر شدن جایگاه‌های فروش محصولات به صورت نمایشگاه‌ها در سطح شهر را نیز مورد حمایت قرار داده است.
شهردار میبد به ساخت المان‌هایی مانند سفالگر با رویکرد احترام گذاشتن به فعالان صنایع دستی را نیز اشاره کرد.
ایجاد شبکه زیلوبافان و بازاریابان در دستور کار است
یک فعال عرصه زیلوی میبد هم در گفت و گو با گزارشگر ایرنا گفت: برنامه اصلی خوشه زیلو در سال ۱۴۰۰ و سال آینده بازاریابی است ، همانطور که تاکنون افزایش تولید و کیفیت محصولات تولید شده مورد توجه بوده‌است.
محمد رضا دهقانی لزوم فراتر رفتن از منطقه میبد به سمت مناطق دیگر کشور و خارج از کشور را برای بازاریابی زیلومهم عنوان کرد و افزود: موضوع اصلی تامین زیلوی مورد نیاز برای بازاریابی است و این در حالی است که با وجود تعداد زیاد زیلوبافان در حدود ۴۰۰ نفر ، آنها به صورت پراکنده در خانه‌های خود به بافت زیلو مشغول هستند.
وی لزوم انجام کارهای پایه‌ای برای فراهم کردن زمینه‌های بازاریابی زیلو را یادآور شد و به انتشار بروشور معرفی زیلو ، تشکیل تیم چند نفره از مدرسان دانشگاه برای انتشار کتابچه چند زبانه معرفی زیلو در بازارهای داخلی و خارجی و تعریف پروژه بازاریابی محتوایی زیلو به چندین زبان دنیا اشاره کرد.
وی گفت: متاسفانه گاهی زیلو با گلیم و جاجیم اشتباه گرفته می‌شود ، شناساندن زیلو در فضاهای مجازی با استفاده از متن‌ها ، ویدئوها و تصاویر مناسب که به چند زبان دنیا فراهم می‌شود نیز از جمله اقدامات برنامه ریزی شده که برای بازاریابی زیلو در حال پیگیری است.
دهقانی در ادامه به مستند سازی زیلوهای تاریخی ، مشخص کردن اصالت و تاریخ تولید زیلوهای قدیمی و تهیه تاریخ شفاهی زیلو و داستان‌ها و شهرها و شعرها و نوشته‌هایی که مرتبط با حوزه زیلو وجود دارد اشاره کرد که مقرر شده با همکاری مدرسین دانشگاه‌ها و توانمندسازی زیلوبافان انجام شود.
وی همچنین برگزاری دوره‌های آموزشی سلیقه‌یابی و تجارت الکترونیک برای بازاریابان زیلو در مناطق مختلف کشور و خارج از کشور که تاکنون برگزار شده و در آینده نیز برگزار می‌شود را هم یادآور شد.
این فعال عرصه زیلوی میبد در ادامه، تولید و فروش زیلو با افزایش تنوع رنگ و کیفیت بافت و به دنبال آن بالا بردن بردن دستمزد زیلوبافان را ضروری شمرد و یکی از خواسته‌های اصلی مورد پیگیری را بیمه کردن زیلوبافان عنوان کرد که با وجود پیگیری‌های فراوان تاکنون انجام نشده‌است.
زیلوبافی در میبد سابقه‌ای دیرینه دارد، برخی سابقه آن را به قرن هشتم هـ . ق و دوره مظفریان نسبت می‌دهند.
زیلو یا پلاس، دست بافته ای زیبا و خاص حاشیه مناطق بیابانی است، این فرش با نوع زندگی مردم منطقه تطابق دارد و بخشی از اعتقادات مذهبی، تاریخ، معماری، طبیعت و گویش مردم این نواحی نیز، بر تار و پود آن نقش بسته است.
زیلو نوعی زیرانداز و کف‌پوش دست بافت است که با نخ بافته می‌شود و شباهت زیادی به حصیر دارد و در برخی مناطق ایران استفاده می‌شود.
قدیمی ترین زیلو مربوط به ۸۵۰ سال پیش است که در موزه میبد نگهداری می شود، نفیس‌ترین زیلوی میبد نیز متعلق به قرن ۱۲ هجری قمری است که بر روی آن ۲۴ سجاده طراحی شده و در حاشیه آن نام واقف و تاریخ هزار و ۱۱۸ هجری قمری نقش بسته است.
بیش از ۳۰۰ زیلوباف در زمینه بافت و عرضه آن در شهرستان میبد فعالیت دارند.
میبد شهر جهانی زیلو و دیگر محصولات صنایع دستی به ویژه کاربافی و سفال و همچنین موتابی ، خراطی و چلنگری است.
مرکز شهرستان ۱۰۶ هزار نفری میبد در ۵۰ کیلومتری شمال غرب شهر یزد قرار دارد.
