اگرچه علم مدرن، توجیه‌ها و توضیح‌های خاص خودش را برای بیماریها و درمان آنها دارد، اما در طب سنتی، علت بسیاری از بیماریها، برهم خوردن تعادل طبع‌ها عنوان می‌شود و درمان آنها، بازگشتن به نقطه تعادل است.
همشهری آنلاین – تارا رستم‌زاد : اگرچه علم مدرن، توجیه‌ها و توضیح‌های خاص خودش را برای بیماریها و درمان آنها دارد، اما در طب سنتی، علت بسیاری از بیماریها، برهم خوردن تعادل طبع‌ها عنوان می‌شود و درمان آنها، بازگشتن به نقطه تعادل است.
بنابراين اگر قرار باشد كه با نسخه طب سنتي ايراني پيش برويد، بايد مزاج خود را بشناسيد و متناسب با آن، تغذيه و سبك زندگي‌تان را تغيير دهيد. با اين كار، بدن شما بهترين عملكرد خود را خواهد داشت و بيشترين بهره را از سلامتي‌تان مي‌بريد. طب سنتي، براي دسته بندي مزاج‌ها از 4عنصر اصلي آب، خاك، هوا و آتش ايده گرفته است. بر همين اساس، هر طبع و مزاجي نماينده يك عنصر است؛ مثلا دموي‌ها، با عنصر هوا توصيف مي‌شوند، صفراوي‌ها با آتش، سوداوي‌ها با خاك و بلغمي‌ها با آب. اما هر كدام از اين مزاج‌ها چه ويژگي‌هايي دارند؟ چطور بايد بفهميد مزاجتان چيست و اصلا دانستن آن‌چه كمكي به شما مي‌كند؟
چهار فصل، چهار طبع
4طبع رايج، نه فقط نشانه‌اي از 4عنصر طبيعت دارند، بلكه پزشكان طب سنتي هر كدام را به يكي از فصل‌هاي سال تشبيه مي‌كنند. طبع‌هاي چهارگانه اينها هستند:
مزاج دَمَوي: دم به معني خون است و آنطور كه در طب سنتي گفته مي‌شود، افراد داراي مزاج دموي طبع گرم و مرطوبي دارند؛ درست مثل خون. آنها عضلاني، پرشور و حرارت، خوش مشربند، با همه مي‌جوشند و به‌عبارتي «خونگرم» هستند. در ميان فصل‌ها، بهار نماد آنهاست؛ فصلي سبز و تازه و پر از رويش. آنها دير عصباني مي‌شوند و معمولا عصبانيت‌هاي سخت و پركينه‌اي دارند. در عين حال، مي‌توانند استعداد خوبي در شعر و موسيقي داشته باشند و دوستان سرگرم‌كننده‌اي باشند.
مزاج صفراوي: افراد داراي مزاج صفراوي، طبعي گرم و خشك دارند، معمولا صورت‌هايشان بيضي است يا لاغر اندامند. در ميان فصل‌ها تابستان نماد اين افراد است. آنها تند و تيزند و انرژي بسياري دارند. معمولا تند و زياد صحبت مي‌كنند، زود تصميم مي‌گيرند و حركاتشان پرسرعت است. به همين نسبت هم زود جوش مي‌آورند و البته زود آرام مي‌شوند.
مزاج سوداوي: سوداوي‌ها طبع سرد و خشكي دارند، درست مثل پاييز و دقيقا شبيه به خاك كه هر دو نماد آنها هستند. صورت‌هاي مثلثي دارند، دقيق و حساسند و به جزئيات خيلي توجه مي‌كنند.
مزاج بلغمي: آنها طبعي سرد و مرطوب دارند، زمستان نمادشان است و آب، عنصري است كه خيلي خوب حال و احوالشان را نمايان مي‌كند. آنها بسيار آرام و صبور و كندند، معمولا زمان برايشان دغدغه نيست و گاهي به‌خاطر همين بي‌خيالي‌ها و بدقولي‌ها اطرافيانشان را كلافه مي‌كنند و حوصله ديگران را سر مي‌برند. آنها خيلي دير و خيلي كم عصباني مي‌شوند.
شما چه طبعي داريد؟
قدم اول اين است كه سردي و گرمي بدنتان را بررسي كنيد. با يك مويز سردي‌تان مي‌كند؟ هميشه سردتان است و دست و پاي يخ كرده داريد؟ احتمالا مزاج سرد در شما غالب است. پس بايد جزو سوداوي‌ها يا بلغمي‌ها باشيد. اگر هم عكس اين را احساس مي‌كنيد، در 2 دسته ديگر يعني صفراوي‌ها يا دموي‌ها جاي مي‌گيريد.
در قدم بعدي، بايد به بافت بدني‌تان توجه كنيد. اگر عضلات سفت و حجيم داريد، چهارشانه هستيد و وقتي كسي دست‌تان را فشار مي‌دهد، به راحتي جاي انگشتانش روي بازوي شما فرو نمي‌رود، يعني رطوبت بدنتان كم است و به‌احتمال زياد طبع خشك داريد و در دسته صفراوي‌ها يا سوداوي‌ها قرار مي‌گيريد. هر قدر بافت بدنتان نرم‌تر باشد، طبعتان مرطوب‌تر است، يعني احتمالا دموي يا بلغمي هستيد. پس در واقع، اگر بدنتان معمولا سرد است و بافت اندامتان خشك، يعني سودا وي هستيد. اگر بدنتان سرد است و بافت اندامتان نرم، يعني بلغمي هستيد. اگر بدنتان گرم است و بافت آن خشك، يعني صفراوي هستيد و اگر بدنتان گرم است و بافت اندامتان نرم، يعني دموي هستيد.
يكي ديگر از مواردي كه طبع افراد را در ظاهرشان مشخص مي‌كند، شكل كلي اندام است. كساني كه بالاتنه‌اي فراخ دارند، رگ‌هايشان برجسته است، درشت اندامند و نبضشان خيلي راحت گرفته مي‌شود، در دسته مزاج‌هاي گرم قرار مي‌گيرند. در مقابل، هر چه فرد اندامي ظريف‌تر، بالاتنه‌اي كوچك‌تر و نبضي ضعيف‌تر داشته باشد، مزاج سردتري دارد. افراد داراي مزاج سرد، پرخواب هستند و موهاي نازك‌تر و كم پشت تري از افراد گرم مزاج دارند.
وقتي گفته مي‌شود طبعي سرد يا گرم، خشك يا مرطوب است، يعني آن ويژگي در مزاج فرد بر ديگر ويژگي‌ها غلبه دارد. بنابراين، وقتي اين ويژگي به‌صورت افراطي در فرد زياد شود، به قول پزشكان طب سنتي، تعادل مزاجش به هم مي‌خورد و بيمار مي‌شود. شايد مشابه اين وضعيت را در مواردي كه غذايي باعث سردي يا گرمي كردن شما مي‌شود، ديده باشيد؛ مثلا كسي كه طبع گرمي دارد با خوردن آجيل و شيريني جوش مي‌زند و احساس گر گرفتگي مي‌كند.
در طب سنتي هميشه تأكيد روي تعادل است تا سلامتي حفظ شود. بنابراين گفته مي‌شود كه افرادي با طبع‌هاي مختلف بايد خوراك متناسب با طبع و مزاجشان را مصرف كنند و اين خوراكي‌ها به‌صورت زير دسته بندي مي‌شود.
طبع دموي
خوراكي‌هاي مناسب: ميوه‌ها و سبزيجات: انگور، انجير، هويج، خربزه، آلو‌شيرين، نارگيل، ترب، شلغم و كنگر، خرما، كشمش، شيره انگور و عسل
دانه‌ها: فندق و بادام
ساير: تخم مرغ، گندم، نخود و گوشت گوسفند
خوراكي‌هاي نامناسب: شيريني‌ها و گرمي‌ها، كره، غذاهاي نشاسته‌اي، دوغ، نوشابه، آب يخ، گوشت، ادويه‌هاي گرم، خوراك‌هاي سرد مثل بادمجان
طبع صفراوي
خوراكي‌هاي مناسب: دانه‌ها: سياهدانه، شاهدانه، پسته و تخم شنبليله
ميوه‌ها و سبزيجات: پياز، سير، كرفس، ترخون، پونه، زيتون سياه، شنبليله، زنجبيل، شويد، نارگيل و آويشن
ساير: پنير كهنه، روغن گردو، روغن تخم كتان، روغن زيتون، زيره، زنيان، فلفل، دارچين و خردل
خوراكي‌هاي نامناسب: غذاهاي چرب و شيرين، تنقلات زياد، سوسيس، كالباس و ادويه‌جات گرم
طبع سوداوي
خوراكي‌هاي نامناسب: ميوه‌ها و سبزيجات: كاسني، انار ترش، گلابي، به، سيب ترش، مرزنجوش، سماق، پرتقال، شاه توت، تمبرهندي، اسفناج، نارنج و نارنگي
ساير: عدس، باقلا، خشخاش، برنج، گوشت بز، گوشت گاو، مرغ و ماهي، سنجد، ريواس و زرشك
خوراكي‌هاي نامناسب: غذاهاي مانده، شور، بيات و نمك سود و غذاهاي فرآوري شده
طبع بلغمي
خوراكي‌هاي نامناسب: در بلغمي‌ها بايد گرمي و سردي همزمان مصرف شوند. مثال: جو با زعفران، ماهي با گردو، شير با خرما، كاهو با سكنجبين، هندوانه با گلاب و ماست با نعناع يا گل سرخ
خوراكي‌هاي نامناسب: ترشيجات، شورها، برنج‌سفيد، سيب‌زميني، آب يخ، ميوه‌هاي ترش، غذاهاي فرآوري شده و غذاهاي آماده
