مريم سماک جلالي مدرس سوزن دوزی
در دانشگاه فنی شريعتي تهران
سامان یا سکه دوزی یکی از هنرهای دستی بلوچستان است که عموما خانواده‌های بلوچ از آن جهت‌تزئین رویه ی رختخواب یا زینت گردن شتر در موقع عروسی استفاده می‌کنند و اغلب جهت‌زینت اطاق نیز به دیوار می‌آویزند.
هنر سکه دوزی در بلوچستان مانند سوزندوزی دارای سابقه ای طولانی است و تقریبا در تمامی مناطق روستائی استان رایج می‌باشد و تولید و عرضه ی آن جنبه محلی دارد و اگر داد و ستدی در این خصوص صورت بگیرد بیشتر در بین‌خود اهالی است.
مرغوبیت محصولات سکه دوزی شده بستگی زیادی به مواد اولیه مرغوب‌دارد.
مهمترین موادی که در ساخت محصولات سکه دوزی شده بکار می‌رود عبارت است از پارچه هائی که دارای برق و جلا می‌باشد ،مانند ژرسه و یا ساتن، دگمه، آینه قاب دار، پولک، خرمهره و امثال‌آن.
در گذشته به دلیل هم مرز بودن منطقه با کشورهای هند و پاکستان، اهالی بلوچستان این نوع مواد اولیه را ابتدا از هندوستان و سپس از پاکستان وارد می‌کردند و به همین‌جهت در مورد اصالت این هنر بومی استان شبه و شک فراوانی وجود داشت. به طوری که‌‌بعضی از محققین و کارشناسان این رشته آن را نشات گرفته از هنرهای دستی هند عنوان‌کرده‌اند. در حالیکه به هیچ وجه چنین نیست و سکه دوزی هنری صد در صد بلوچی است و‌دارای اصالت بومی بوده و مختص منطقه ی بلوچستان می‌باشد و اگر مشابهت هائی بین این‌‌هنر و انواع آن در کشورهای همجوار دیده می‌شود ، فقط به جهت وجوه اشتراک فراوانی است ،که اهالی بلوچستان ایران با اقوام ساکن در کشورهای مجاور از نظر قومیت، نژاد، زبان و‌فرهنگ دارند و لذا وجود این تشابهات در هنر دستی ساکنین این مناطق امری طبیعی است.
سکه دوزی دو نوع است:
یکی آنها که برای آویختن تهیه می‌شوند و اغلب مجموعه ای از اشکال لوزی، مربع و مثلث دارند که برای این کار پارچه را به شکلهای مورد نظر انتخاب کرده و بنا به سلیقه ی خود به طرز بسیار زیبایی روی آن دگمه های سفید می‌دوزند و در لابلای دگمه های دوخته شده آینه های کوچک و بزرگ و پولک قرار می‌دهند. و شکل بدیع بوجود می آورند.
نوع دیگر سکه دوزی که تولید آن جهت ارائه به بازار فروش چندان مقرون به صرفه نیست و معمولا جز در منازل خود اهالی در جائی دیگر یافت نمی‌شود، نوعی است که بیشتر روی رختخواب می‌اندازند و ساخت آن شکل بخصوصی دارد که بر روی قطعه ای بافته شده از پشم به طول تقریبی ۳ متر و عرض ۵۰ سانت در متن طرح مورد نظر دگمه می‌دوزند، در‌لابه‌لای دگمه های خر مهره و آئینه های ریز و درشت را جا داده اطراف آن را می‌پوشانند و از‌یک طرف سراسر طول محصول را با منگوله هایی از پشم زینت می‌دهند.
این سکه دوزی‌ها سنتی بوده و تهیه ی آن برای خانواده‌های بلوچ هزینه ی بسیاری در بر دارد زیرا مواد زینتی آن نسبت به آویزهای دیواری خیلی بیشتر است و گرانتر هم تمام می‌شود.
مرغوبیت این‌‌نوع سکه دوزی‌ها بستگی مستقیم با وضع مالی خانواده ی تولید کننده و سلیقه ی سازنده‌دارد و از طرفی دارا بودن تعداد بیشتر سکه در منزل هر فرد نیز معرف وضع مالی خوب آن شخص می‌باشد.
منبع : telegram.me/dayeratolmaarefsozandozisamak – مريم سماک جلالي مدرس سوزن دوزی در دانشگاه فنی شريعتي تهران
آموزش رايگان همه سوزن دوزی های اصیل ایرانی در کانال دائره المعارف سوزن دوزی ایرانی
