گیاه شناسی / سیاه دانه و موارد مصرف آن

بام میبد : سیاه دانه گیاهی است یکساله با ساقه های ایستاده به ارتفاع 60 تا 70 سانتیمتر ، برگها دارای بریدگی های نخی ، برگچه های ریز ،گل های زیبا به رنگ سفید خاکستری تا آبی با پرچم های متعدد ، کاسبرگ هایی به رنگ گلبرگ ، میوه آن به رنگ کپسول(غلاف دانه دار) که درون آن تعداد زیادی دانه سیاه و معطر قرار دارد.

نامهای دیگر سیاه دانه

شونیز بیابانی، سیاه تخمه گندم، حبه سودا، گیل نیک، علف چنگ، سیاه دانه گندم، ارکل چمن اوتی

نام علمی سیاه دانه ،  Agrostemma githago و nigella sativa است و از خانواده  Caryophyllaceae می باشد.

حدیثی از پیامبر اکرم(ص) در باره سیاه دانه

« هیچ بیماری نیست مگر شفای آن در سیاه‌دانه است جز مرگ»

ترکیبات عمده موجود در سیاه دانه عبارتند از:

لینولئیک اسید، thymoquinone، nigellone(dithymoquinone)، melanthin ، nigilline، damascenine و تاننها

Melanthin در غلظتهای بالا سمی است و nigelline فلج کننده عضلات می باشد.

اکولوژی

موطن این گیاه جنوب اروپا و آسیای غربی بوده است و از قدیم این گیاه را خصوصا در کشورهای گرمسیر می کاشته اند. این گیاه به سادگی با محیط جدید خو می گیرد.
سیاه دانه به کمبود آهن و خاکهای ضعیف حساس است و به سرعت زرد می شود همچنین به شوری و گرما نیز مقاومت خاصی ندارد.

این گیاه  به نور کامل آفتاب نیاز دارد ، به راحتی در هر نوع خاکی رشد می کند ، ولی معمولا خاکهای سبک ترجیح می دهد ، همچنین  طبیعت گرمی دارد.

موارد مصرف سیاه دانه

بذرهای این گیاه به عنوان ادویه استفاده می شود.

طعم دانه های آن تند و کمی تلخ است. از دانه های این گیاه معمولا در تهیه شیرینی ها و نانها استفاده می شود. در ارمنستان از سیاه دانه در تهیه پنیر هم استفاده می شود.

در کاهش نفخ شکم و دفع گازهای معده موثر است.

زیاد کننده شیر مادران است.

قاعده آور است، یعنی عادت ماهانه را باز می کند.

ضد کرم است. مصرف سیاه دانه با سرکه باعث دفع کرم دستگاه گوارشی می شود.

استفاده از مخلوط سیاه دانه آسیاب شده با عسل برای تسکین درد رحم و پس درد زایمان مفید است.

غرغره کردن جوشانده ی سیاه دانه در سرکه باعث تسکین درد دندان و محکم شدن دندان می شود.

درمان بیماری ها با سیاه دانه

این گیاه در درمان  سرگیجه و درد گوش ،  روماتیسم ، اسهال ،  ناراحتی های کبدی ، سردرد و میگرن ، درد و ناراحتی های کلیوی ، بی اختیاری ادرار ،  دل پیچه و درد های روده ای و تب کاربرد دارد.

منبع : طرح تحقیقاتی مصطفی زارع دانشجوی دکتری گیاهان دارویی