سوزندوزی ایرانی /آئینه دوزی

مريم سماک جلالي مدرس سوزن دوزی

در دانشگاه فنی شريعتي تهران

به نظر می رسد هنر آئینه دوزی از ایالت بلوچستان پاکستان به سیستان ما راه پیدا کرده است و در آنجا با فرهنگ بومی ما مختلط شده است.

این هنر در ایران دوره صفوی به اوج خودش می رسد.

دوختن آئينه های كوچك با فواصل متفاوت يا يكسان بر روی لباس‌های محلی ، جليقه ، كمربند و آويزهای دیواری و… با نخ های الوان را آئينه دوزی می‌گویند.

آئينه دوزی گاهی با ابريشم دوزی ، قيطان دوزی ، منجوق دوزی، ملیله دوزی، خامه دوزی ، بلوچ دوزی و بخيه های تزئینی همراه است.

آن هنری که به آئینه دوزی شهرت دارد ، نه تنها دوختن آئینه بر روی پارچه است ، بلکه در اصل مواد متنوع و رنگارنگ و درخشان دیگری نظیر پولک و منجوق و … را هم در بر می گیرد. آئینه دوزی به سکه دوزی و دکمه دوزی نیز شهرت دارد.

زادگاه اصلی این هنر زابل و سیستان و بلوچستان است و کمتر در مناطق دیگر دیده شده است. به سکه دوزی در گویش محلی همانطور که عرض کردم، سامان نیز گفته می شود .

ابزار کار و مواد اولیه آئینه دوزی :

آئینه با قطر کم و به اشکال مربع ، دایره، لوزی، بیضی، مثلث.

نخ دمسه که به صورت کلاف های کوچک در بازار در دسترس آئینه دوزان قرار می گیرد. از یک رشته نخ شش لا تشکیل شده، این نخ ها از لحاظ رنگ بسیار متنوع بوده و کار کردن با آن ها بسیار آسان است.

نخ ابریشمی که معروفترین نخ های مورد مصرف در بیشتر رشته های دوخت های سنتی ایران می باشد و به صورت عمامه و کلاف در بازار موجود است.

سوزن گلدوزی که به نام های ذیل در بازار ایران یافت می شود:
سوزن کرول: مخصوص گلدوزی است با سوزن شماره 9 کرول می توان نخ دمسه یک لا را دوخت و از شماره (0) آن برای نخ شش لا می توان استفاده کرد.
سوزن چنایل: برای گلدوزی روی پارچه های ضخیم و درشت بافت به کار می رود. شماره (14 و یا 17).

پارچه های مورد استفاده در آئینه دوزی شامل: ترگال، آلپاکا، ساتن، جیر و… می باشد.

روش دوخت آئینه دوزی :

ابتدا آئینه را بر روی پارچه و طرح مورد نظر قرار داده (البته ما ابتدا با کمی چسب مایه آئینه را برروی کار ثابت می کنیم) سپس روی آئینه را از جهت های مختلف به وسیله بست های فراوان به پارچه می دوزیم . به طوریکه تقریباً تمام آئینه به وسیله بست ها پر می گردد و سپس از وسط آئینه به کمک نخ های روی آئینه و با دوخت دندان موشی بر روی پارچه متصل می نماییم.

تکنیک های هنر آئینه دوزی:
در اين بخش به دوخت هایی كه به صورت مشترک برای كليه سوزن دوزی های موجود (اعم از آئینه دوزی) مورد استفاده قرار می گیرد می پردازیم.

بخيه – كوك – شلال که موارد فوق در عمل كرد به يك گونه می باشد. زدن کوک های يك اندازه به صورت فاصله دار و يا متصل به هم بسته به نوع كاربرد دوخت زده می شود .

دندان موشی – دوخت جادگمه ای یا دوخت پتویی: با استفاده از سوزن و نخ از قسمت چپ پارچه شروع به كار می‌کنیم ، سوزن را به طرف روی پارچه حركت داده و در حالی كه نخ را به صورت حلقه در زير انگشت دست چپ نگه داشته ايم تك بخيه ای عمودی بر سطح پارچه می زنيم و باز بسته به نوع كاربرد با تكرار اين دوخت به صورت فشرده و يا باز دوخت را ادامه می دهيم.

زنجيره: با حلقه كردن نخ به زير سوزن و زدن تك بخيه به صورتی كه بستی حاصل شود، زنجيره ايجاد شده. البته اين دوخت از بالا به پايين زده می شود.

بست دوزی: زدن تك بخيه برای اتصال مهره تزئینی ويا نگهداری نخ های فانتزی به كار می رود.

آئینه به اشکال دایره، بیضی، مربع، لوزی، مستطیل، مثلث در بازار موجود است. که روش دوخت هرکدام متفاوت هست ولی بیشترآئینه دوزی به شکل دایره دیده می شود و دوخته می شود.