بيماري رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)پس از مراجعت از سفر حجه الوداع درصدد تهيه لشكري عظيم برآمد تا روانة روم كند . فرماندهي لشكر مزبور را به اسامه واگذار كرد و پرچم جنگ را به دست خود به نام اسامه بست و عموم مهاجر و انصار را مأمور كرد تا تحت فرماندهي اسامه در اين جنگ شركت كنند .
اسامه در آن روز حدود بيست سال بيشتر نداشت و همين موضوع براي برخي از پيرمردان و كارآزمودگاني كه مأمور شده بودند تحت فرماندهي او به جنگ بروند گران مي آمد ، از اين رو در كار رفتن به دنبال لشكر تعلل مي كردند .
در اين خلال رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)بيمار شد و در بستر افتاد ، اما با اين حال وقتي مطلع شد كه مردم از رفتن به دنبال لشكر تعلل مي كنند با همان حالت بيماري و تب و سردرد شديد كه داشت دستمالي به سر خود بست و از خانه به مسجد آمد و به منبر رفته فرمود :
« اي مردم فرماندهي اسامه را بپذيريد كه سوگند به جان خودم اگر ( اكنون ) دربارة فرماندهي او مناقشه مي كنيد پيش از اين نيز دربارة فرماندهي پدرش حرفها زديد ، ولي او شايسته و لايق فرماندهي است چنانكه پدرش نيز لايق اين مقام بود . »
اسامه در صدد حركت بود كه پيك ام ايمن آمد كه حال پيغمبر سخت شده و مرگ آن حضرت نزديك شده و بدين ترتيب اسامه و همراهانش توقف كردند .
سخنان پيغمبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) و رفتار آن حضرت در روزهاي آخر عمر همه حكايت از اين داشت كه مرگ خود را نزديك مي داند و با گفتار و كردار از مرگ خود خبر مي دهد .
حال پيغمبر روز به روز بدتر مي شد و حضرت براي اينكه تب و حرارت بدنش تخفيف يابد و بتواند براي وداع با مردم به مسجد برود دستور داد هفت مشك آب از چاه هاي مختلف مدينه بكشند و بر بدنش بريزند ، سپس دستمالي بر سر بسته و در حالي كه يك دست روي شانة اميرالمؤمنين ( علیه السلام) و دست ديگرش را بر شانه فضل بن عباس گذارده بود به مسجد آمد و بر منبر رفته فرمود :
« اي گروه مردم نزديك است كه من از ميان شما بروم پس هر كس امانتي پيش من دارد بيايد تا به او بپردازم و هر كس به من وام و قرضي داده مرا آگاه كند . اي مردم ميان خدا و بندگان چيزي نيست كه سبب وصول خير يا دفع شري شود جز عمل و كردار ، سوگند بدانكه مرا به حق به نبوت برانگيخته ، رهايي ندهد كسي را جز عمل نيك و رحمت پروردگار و من كه پيغمبر اويم اگر نافرماني او را بكنم هر آينه به دوزخ مي افتم ! بار خدايا آيا ابلاغ كردم !؟ »
آن گاه از منبر فرود آمده نماز كوتاهي با مردم خواند سپس به خانة ام سلمه رفت و يك روز يا دو روز در اتاق ام سلمه بود ، سپس عايشه پيش ام سلمه آمد و از او درخواست كرد آن حضرت را به اتاق خود ببرد و پرستاري آن حضرت را خود به عهده گيرد . همسران ديگر آن حضرت نيز با اين پيشنهاد موافقت كرده و حضرت را به اتاق عايشه بردند .
چون روز ديگر شد حال پيغمبر سخت شد و ازحال رفت و ملاقات با آن حضرت ممنوع گرديد . چون به حال آمد فرمود : « برادر و يار مرا پيش من آريد » و دوباره از حال رفت . ام سلمه برخاست و گفت : علي را نزدش بياوريد كه جز او را نمي خواهد ، از اين رو به نزد علي ( علیه السلام) رفته او را كنار بستر آن حضرت آوردند . چون چشمش به علي افتاد اشاره كرد و علي پيش رفت و سر خود را روي سينة پيغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم)خم كرد .
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)زماني طولاني با او به طور خصوصي و در گوشي سخن گفت و در اين وقت دوباره از حال رفت . علي (علیه السلام)نيز برخاست و گوشه اي نشست . سپس از اتاق آن حضرت خارج شد . چون از علي (علیه السلام)پرسيدند : « پيغمبر با تو چه گفت ؟ » فرمود :
« هزار باب علم به من آموخت كه هر بابي هزار باب ديگر را بر من گشود . به چيزي مرا وصيت كرد كه ان شاءالله تعالي بدان عمل خواهم كرد . »
و چون حالت احتضار و هنگام رحلتش فرا رسيد به علي (علیه السلام)فرمود :
« اي علي سر مرا در دامن خود گير كه امر خدا آمد و چون جانم بيرون رفت آن را به دست خود بگير و به روي خود بكش ، آن گاه مرا رو به قبله كن و كار غسل و نماز و كفن مرا به عهده بگير و تا هنگام دفن از من جدا مشو » .
و بدين ترتيب علي (علیه السلام)سر آن حضرت را به دامن گرفت و پيغمبر از حال رفت .
رحلت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)در روز دوشنبه بيست و هفتم ماه صفر اتفاق افتاد ، و در آن موقع شصت و سه سال از عمر شريف آن حضرت گذشته بود . علي (علیه السلام)جنازه را غسل داد و حنوط و كفن كرد . سپس به تنهايي بر او نماز خواند ، آن گاه از خانه بيرون آمده و رو به مردم كرد و گفت :
– « همانا پيغمبر در زندگي و پس از مرگ امام و پيشواي ماست اكنون دسته دسته بياييد و بر او نماز بخوانيد . »
در همان اتاقي كه پيغمبر از دنيا رفته بود قبري حفر كرده و همانجا آن حضرت را دفن كردند . سپس اميرالمؤمنين علي (علیه السلام)داخل قبر شد و بند كفن را از طرف سر باز كرد و گونة مباك رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)را روي خاك نهاد و لحد چيده خاك روي قبر ريختند و بدين ترتيب با يك دنيا اندوه و غم بدن مطهر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)را در خاك دفن كردند
آخرين وصاياي رسول خدا صلى الله عليه و آله
مسلم اين است كه پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) در حضور مسلمانان، اميرمؤمنان را وصى خود قرار داده و على(علیه السلام)نيز اين وصايت را پذيرفته است و عهد كرده است كه به آنچه رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) مى‌فرمايد عمل نمايد. اميرمؤمنان(علیه السلام)در اين باره مى‌فرمايد: وقتى رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در مريضى آخر خود در بستر بيمارى افتاده بود، من سر مبارك وى را بر روى سينه خود نهاده بودم و سراى حضرت(صلی الله علیه و آله و سلم) انباشته از مهاجر و انصار بود و عباس عموى پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) رو به روى او نشسته بود و رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) زمانى به هوش مى‌آمد و زمانى از هوش مى‌رفت. اندكى كه حال آن جناب بهتر شد، خطاب به عباس فرمود:« اى عباس، اى عموى پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)! وصيت مرا در مورد فرزندانم و همسرانم قبول كن و قرض هاى مرا ادا نما و وعده‌هايى كه به مردم داده‌ام به جاى آور و چنان كن كه بر ذمه من چيزى نماند.»
عباس عرض كرد:«اى رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) من پيرمردى هستم كه فرزندان و عيال بسيار دارم و دارايى و اموال من اندك است [چگونه وصيت تو را بپذيرم و به وعده‌هايت عمل كنم] در حالى كه تو از ابر پر باران و نسيم رها شده بخشنده تر بودى [و وعده‌هاى بسيار داده‌اى] خوب است از من درگذرى و اين وظيفه بر دوش كسى نهى كه توانايى بيشترى دارد!»
رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:« آگاه باش كه اينك وصيت خود را به كسى خواهم گفت كه آن را مى‌پذيرد و حق آن را ادا مى‌نمايد و او كسى است كه اين سخنان را كه تو گفتى نخواهد گفت! يا على(علیه السلام)بدان كه اين حق توست و احدى نبايد در اين امر با تو ستيزه كند، اكنون وصيت مرا بپذير و آنچه به مردمان وعده داده‌ام به جاى آر و قرض مرا ادا كن. يا على(علیه السلام)پس از من امر خاندانم به دست توست و پيام مرا به كسانى كه پس از من مى‌آيند برسان.»
اميرمؤمنان(علیه السلام)گويد:« من وقتى ديدم كه رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) از مرگ خود سخن مى‌گويد، قلبم لرزيد و به خاطر آن به گريه درآمدم و نتوانستم كه درخواست پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) را با سخنى پاسخ گويم.»
پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) دوباره فرمود:« يا على آيا وصيت من را قبول مى‌كنى!؟» و من در حالتى كه گريه گلويم را مى‌فشرد و كلمات را نمى‌توانستم به درستى ادا نمايم، گفتم:
آرى اى رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)! آن گاه رو به بلال كرد و گفت: اى بلال! كلاهخُود و زره و پرچم مرا كه «عقاب» نام دارد و شمشيرم ذوالفقار و عمامه‌ام را كه «سحاب» نام دارد برايم بياور…[ سپس رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) آنچه كه مختص خود وى بود از جمله لباسى كه در شب معراج پوشيده بود و لباسى كه در جنگ احد بر تن داشت و كلاه هايى كه مربوط به سفر، روزهاى عيد و مجالس دوستانه بود و حيواناتى كه در خدمت آن حضرت بود را طلب كرد] و بلال همه را آورد مگر زره پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) كه در گرو بود. آن گاه رو به من كرد و فرمود: « يا على(علیه السلام)برخيز و اينها را در حالى كه من زنده‌ام، در حضور اين جمع بگير تا كسى پس از من بر سر آنها با تو نزاع نجويد.»
من برخاستم و با اين كه توانايى راه رفتن نداشتم، آنها را گرفتم و به خانه خود بردم و چون بازگشتم و رو به روى پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) ايستادم، به من نگريست و بعد انگشترى خود را از دست بيرون آورد و به من داد و گفت: « بگير يا على اين مال توست در دنيا و آخرت!»
بعد رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:« يا على(علیه السلام)مرا بنشان.» من او را نشاندم و بر سينه من تكيه داد و هر آينه مى‌ديدم كه رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) از بسيارى ضعف سر مبارك را به سختى نگاه مى‌دارد و با وجود اين، با صداى بلند كه همه اهل خانه مى‌شنيدند فرمود:« همانا برادر و وصى من و جانشينم در خاندانم على بن ابى‌طالب است. اوست كه قرض مرا ادا مى‌كند و وعده‌هايم را وفا مى‌نمايد. اى بنى‌هاشم، اى بنى‌عبدالمطلب، كينه على(علیه السلام)را به دل نداشته باشيد و از فرمان هايش سرپيچى نكنيد كه گمراه مى‌شويد و با او حسد نورزيد و از وى برائت نجوييد كه كافر خواهيد شد.»
سپس به من گفت:« مرا در بسترم بخوابان.» و بلال را فرمود كه حسن(علیه السلام)و حسين(علیه السلام)را نزد او بياورد بلال رفت و آنها را با خود آورد. پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) آن دو را به سينه خويش چسباند و آنها را مى‌بوييد.
على(علیه السلام)مى‌گويد: من پنداشتم كه حسن(علیه السلام)و حسين(علیه السلام)باعث شدند كه اندوه و رنج پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فزونى يابد، خواستم آن دو را از حضرت(صلی الله علیه و آله و سلم) جدا سازم. فرمود:« يا على(علیه السلام)آنها را واگذار تا مرا ببويند و من هم آنها را ببويم! بگذار تا آن دو از وجود من بهره گيرند و من نيز از وجود ايشان بهره گيرم! به راستى كه پس از من مشكلات بسيار خواهند داشت و مصايب سختى را تحمل خواهند كرد، پس لعنت خداوند بر آن كس باد كه حق حسن(علیه السلام)و حسين(علیه السلام)را پست شمارد. پروردگارا! من اين دو را و على صالح ترين مؤمنان را به تو مى‌سپارم!» (1)
در محضر فرشتگان
از برخى روايات استفاده مى‌شود كه رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در محضر فرشتگان مقرب، على(علیه السلام)را وصى خود قرار داد و آنان شاهد بودند، از آن جمله روايتى است كه از امام كاظم(علیه السلام)نقل شده است كه اميرالمؤمنين فرمود: در شبى از شب هاى بيماري پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) من نشسته بودم و حضرت(صلی الله علیه و آله و سلم) بر سينه من تكيه داده بود و فاطمه(س) دخترش نيز حضور داشت. رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده بود كه همسرانش و ساير زنان از نزد وى بيرون روند و آنها رفته بودند. پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به من فرمود: «اى اباالحسن! از جاى خود برخيز و رو به روى من بايست.»
من برخاستم و جبرئيل به جاى من نشست و پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) بر سينه وى تكيه داد و ميكائيل در جانب راست پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) بنشست. حضرت فرمود:« يا على(علیه السلام)دست هاى خود را بر هم بگذار!»
من اين كار را انجام دادم. آن گاه فرمود:« من با تو عهد بسته بودم و اينك آن عهد را تازه مى‌كنم، در محضر جبرئيل و ميكائيل كه دو امين پروردگار جهانيانند. يا على! تو را به حقى كه اين دو بر گردن تو دارند، هر چه در وصيت من آمده است بايد به جاى آورى و مفاد آن را بپذيرى و صبر را پيشه خود سازى و بر راه و روش من پايدارى كنى نه روش فلان كس و فلان كس! اكنون هر چه را خدا به تو عنايت كرده است با قدرت پذيرا باش.»
من دست هايم را به روى هم نهاده بودم و پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) دست مبارك خود را بين دو دست من گذاشت، به طورى كه گويى بين آن دو چيزى قرار مى‌داد، سپس فرمود:« من بين دست هايت حكمت و دانش آنچه را برايت پيش خواهد آمد، نهادم، تا چيزى از سرنوشت تو نباشد كه از آن آگاه نباشى و هر گاه مرگ تو فرا رسيد وصيت خود را به امام پس از خود بگوى، بنابر آنچه من به تو وصيت كردم و همانند من عمل كن و نيازى به كتاب و نوشته‌اى نيست.» (2)
نزول كتاب وصيت از آسمان
امام موسى بن جعفر(علیه السلام)فرمود به پدرم اباعبدالله (علیه السلام)عرض كردم:« آيا نويسنده وصيت، حضرت على(علیه السلام)نبود و رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) مفاد آن را بر او نمى‌خواند، در حالى كه جبرئيل و ساير فرشتگان شاهد بودند؟» پدرم مدتى سكوت كرد، بعد فرمود: «اى اباالحسن! ماجرا چنين بود كه گفتى لكن هنگامى كه زمان رحلت رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) رسيد، وصيت به صورت كتابى نوشته شده از آسمان نازل شد و جبرئيل(علیه السلام)همراه با فرشتگانى كه امين خداى تبارك و تعالى هستند، آن را نزد رسول اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) آورد و به ايشان گفت:« اى محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) هر كس كه نزد توست بيرون فرست مگر وصى خود را كه بايد كتاب وصيت را بگيرد و ما شاهد باشيم كه تو وصيت را به وى دادى و او اجراى آن را ضمانت كند.»
رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) همگان را دستور داد كه از خانه بيرون روند. تنها على(علیه السلام)و فاطمه(س) بين پرده و در اتاق باقى ماندند.
جبرئيل(علیه السلام)به پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) عرض كرد:« پروردگارت تو را سلام مى‌رساند و مى‌گويد: اين كتابى است كه من با تو عهد بسته بودم و شرط كرده بودم [عمل به آن را] و من خود شاهد هستم و فرشتگانم را بر تو شاهد گرفتم و من تنها براى شهادت كافى هستم اى محمد(صلی الله علیه و آله و سلم)!»
وقتى سخن به اين جا رسيد، مفاصل پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) به لرزه درآمد و گفت:«اى جبرئيل! خداى من، اوست كه سلام است و سلام از وى است و سلام به سوى او باز مى‌گردد. راست گفت خداى عزوجل و نيكى نمود، كتاب را به من ده!»
جبرئيل كتاب وصيت را به رسول اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) داد و گفت كه آن را به اميرمؤمنان(علیه السلام)دهد. چون على(علیه السلام)كتاب را گرفت، رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «بخوان!»
اميرمؤمنان(علیه السلام)آن را كلمه به كلمه خواند، سپس رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) به او گفت: يا على(علیه السلام)اين عهد خدايم تبارك و تعالى به سوى من است و خواسته وى و امانت او پيش من است و به راستى كه من آن را ابلاغ كردم و خيرخواهى نمودم و امانت را ادا كردم.»
على(علیه السلام)عرض كرد: « پدر و مادرم فداى تو باد! من هم شهادت مى‌دهم كه تو پيام خود را ابلاغ كردى و نصيحت خود گفتى و در آنچه فرمودى صادق بودى و گوش و چشم و گوشت و خون من نيز بر اين امر گواه است!»
جبرئيل(علیه السلام)گفت:« من نيز بر آنچه مى‌گوييد گواه هستم!»
پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:« يا على(علیه السلام)وصيت مرا گرفتى و دانستى كه چيست و با خداوند و من پيمان بستى كه به هر چه در آن است عمل كنى.»
على(ع): «آرى، پدر و مادرم فداى تو باد! انجام آن به عهده من است و بر خداست كه مرا يارى دهد و توفيق عطا فرمايد كه به مفاد آن وفا كنم.»
رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم): « يا على(علیه السلام)اراده نموده‌ام كه بر پيمان تو شاهد بگيرم كه روز قيامت شهادت دهند كه من به وظيفه خود عمل كردم.»
على(ع): «آرى گواه گيريد!»
پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم):« همانا من جبرئيل و ميكائيل(علیه السلام)كه هر دو در اين جا حاضرند و فرشتگان مقرب خداوند نيز با آنهايند بر آنچه اينك بين من و تو گذشت شاهد مى‌گيرم.»
على(ع):« بله شهادت دهند، پدر و مادرم فدايت! من هم آنها را گواه مى‌گيرم.»
و رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرشتگان را شاهد گرفت… سپس رسول اكرم، فاطمه، حسن، حسين عليهم السلام را به حضور خواند و مانند اميرالمؤمنين(علیه السلام)آنها را از وصيت خود آگاه كرد. آنان هم مانند على(علیه السلام)سخن گفتند و قبول كردند و سرانجام كتاب وصيت با طلايى كه آتش به آن نرسيده بود مهر شد و تحويل اميرمؤمنان(علیه السلام)گشت. (3)
مفاد وصيت
از جمله مفاد اين وصيت كه به دستور خداى تعالى پيامبراكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) انجام آن را بر على(علیه السلام)شرط نمود اين بود كه فرمود: « يا على(علیه السلام)به آنچه در اين وصيت آمده است وفا كن، آن كس كه خدا و رسولش را دوست دارد، دوست بدار و با هر كه با خدا و رسولش دشمنى ورزد، دشمن باش و از آنان بيزارى بجوى و صبور باش و خشم خود را فرو خور، گرچه حق تو پايمال گردد و خمس تو غصب شود و هتك حرمت حرم تو كنند.»
على(علیه السلام)عرض كرد:« پذيرفتم اى رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)!»
اميرالمؤمنين(علیه السلام)گويد: سوگند به خدايى كه دانه را شكافت و انسان را آفريد من هر آينه شنيدم كه جبرئيل(علیه السلام)به نبى‌اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) مى‌گفت:« اى محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) به على(علیه السلام)بگوى كه حرم تو هتك مى‌گردد كه حرم خدا و رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) نيز هست و محاسن تو از خون روشن سرت خضاب خواهد شد.»
من چون معناى اين كلمات را كه جبرئيل امين مى‌گفت فهم كردم [و دانستم كه حرم من هتك خواهد شد] به روى درافتادم و از حال رفتم و چون بازآمدم، گفتم: «آرى پذيرفتم و راضى هستم! اگر چه به حرم من جسارت روا دارند و سنت هاى خدا و رسول را معطل گذارند و كتاب خدا پاره پاره شود و كعبه خراب گردد و محاسنم از خون روشن سرم خضاب شود، پيوسته صبورى خواهم كرد و كار را به خدا وا مى‌گذارم تا اين كه نزد تو حاضر گردم.» (4)
و باز از جمله موارد وصيت رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) اين بود كه در خانه‌اش، كه در آن جان سپرده بود، دفن گردد و با سه پارچه كفن شود كه يكى از آنها يمنى باشد و كسى جز على(علیه السلام)داخل قبر نشود و به على(علیه السلام)فرمود:« يا على(علیه السلام)تو و دخترم فاطمه(س) و حسن و حسين عليهما السلام با هم بر من نماز بخوانيد و نخست هفتاد و و پنج تكبير بگوييد. سپس نماز را با پنج تكبير به جاى آور و آن را تمام كن و البته اين كار پس از آن است كه از طرف خداوند به تو اجازه نماز داده شود.»
على(علیه السلام)عرض كرد: «پدر و مادرم فداى تو باد! چه كسى به من اجازه نماز مى‌دهد؟»
فرمود:«جبرئيل(علیه السلام)به تو اجازه خواهد داد. و پس از شما هر كس از خاندانم حاضر شد، گروه گروه بر من نماز بخوانند، سپس زنان ايشان و در آخر مردم نماز بخوانند.» (5)
و نيز فرمود: هرگاه من جان تسليم نمودم و تو تمام آنچه را كه من وصيت كرده‌ام انجام دادى و مرا در قبرم پنهان ساختى، پس در خانه خود آرام گير و آيات قرآن را بر طبق تاليف آن گردآورى كن و واجبات و احكام را چنان كه نازل شده‌اند، ثبت نما و سپس باقى آنچه را گفته‌ام به جاى آور و هيچ سرزنشى بر تو نيست و بايد كه صبورى كنى بر ستم هايى كه ايشان در حق تو روا دارند تا اين كه به سوى من آيى.» (6)
اتمام حجت با على(علیه السلام)
رسول خدا هنگامى كه كتاب وصيت خود را به اميرمؤمنان(علیه السلام)داد فرمود: در قبال اين وصيت فرداى قيامت در برابر خداى تبارك و تعالى كه پروردگار عرش است مى‌بايست جوابگو باشى! به راستى كه من روز قيامت با استناد به حلال و حرام خدا و آيات محكم و متشابه، آن سان كه خداوند نازل فرموده و در كتاب وى جمع آمده است، با تو محاجه خواهم كرد و از تو حجت خواهم طلبيد در مورد آنچه تو را امر كردم و انجام واجبات الهى آن گونه كه نازل شده‌اند و احكام شريعت و در مورد امر به معروف و نهى از منكر و دورى جستن از آن، و بر پاى داشتن حدود الهى و عمل به فرمان هاى حق و تمامى امور دين و هم از تو حجت خواهم خواست درباره گزاردن نماز در وقت خود و اعطاى زكات به مستحقين آن و حج بيت الله و جهاد در راه خدا. پس تو چه پاسخى خواهى داشت يا على(ع)!؟
اميرمؤمنان(علیه السلام)عرض كرد: پدر و مادرم فدايت! اميد دارم به سبب بلندى مرتبت تو در نزد خدا و مقام ارجمندى كه پيش او دارى و نعماتى كه تو را ارزانى داشته است، خداوند مرا يارى نمايد و استقامت عطا فرمايد و من فرداى قيامت با شما ملاقات نكنم در حالى كه در انجام وظيفه خود سستى و تقصيرى كرده باشم و يا تفريط نموده باشم و باعث درهم شدن چهره مباركتان در برابر من و ديدگان پدران و مادران خود شوم. بلكه مرا خواهى يافت كه تا زنده‌ام پيوسته بر طبق وصيت شما رفتار كنم و راه و روش شما را دنبال نمايم تا با اين حالت نزدتان شرفياب شوم و بعد از من فرزندانم به ترتيب بدون هيچ گونه تقصيرى و تفريطى چنين خواهند كرد. در اين لحظه رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) از هوش برفت و على(ع)، پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) را در آغوش گرفت در حالى كه مى‌گفت: « پدر و مادرم فداى تو باد! پس از تو چه دهشتى ما را فرا خواهد گرفت و وحشت دختر تو و پسرانت چه اندازه خواهد بود و غصه‌هاى من بعد از تو چه طولانى خواهد بود، اى برادرم! از خانه من اخبار آسمان ها قطع خواهد شد و پس از تو ديگر جبرئيل و ميكائيل نخواهم ديد و ديگر هيچ اثرى از آنها نخواهم يافت و صداى آنها را نخواهم شنيد.» و رسول خدا همچنان مدهوش بود. (7)
آخرين سفارش ها
امام كاظم عليه السلام نقل مى‌كند كه از پدرم پرسيدم: وقتى فرشتگان پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) را ترك گفتند چه اتفاقى افتاد؟ فرمود: رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)، فاطمه، على، حسن و حسين عليهم السلام را به گرد خود خواند و به كسانى كه در خانه بودند فرمود:« از نزد من بيرون برويد» و همسر خود «ام سلمه» را فرمود كه بر درگاه بايستد تا كسى وارد خانه نشود. ام سلمه اطاعت كرد. آن گاه رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) به على(علیه السلام)گفت: « يا على نزديك من بيا.» على(علیه السلام)پيشتر رفت، پيامبراكرم(صلی الله علیه و آله و سلم)، دست زهرا(س) را گرفت و بر سينه گذاشت بعد با دست ديگر خود دست على(علیه السلام)را گرفت و چون خواست با آنها سخنى بگويد، اشك از چشمانش فرو غلتيد و نتوانست كلامى بگويد. فاطمه، حسن و حسين عليهم السلام وقتى حالت گريه پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) را مشاهده كردند به سختى به گريه درآمدند و فاطمه(س) گفت: اى پيامبر خدا(س) رشته قلبم از هم گسست و جگرم آتش گرفت وقتى كه گريه شما را ديدم. اى آقاى پيامبران از اولين تا آخرين آنها، اى امين پروردگار و رسول او، اى محبوب خدا! فرزندانت پس از تو، كه را دارند و با آن خوارى كه بعد از تو مرا فرا گيرد چه كنم؟ چه كسى على(علیه السلام)را كه ياور دين است، كمك خواهد كرد؟ چه كسى وحى خدا و فرمان هايش را دريافت خواهد كرد. سپس به سختى گريست و پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) را در آغوش گرفت و چهره او را بوسيد و على، حسن و حسين عليهم السلام نيز چنين كردند.
رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) سربلند كرد و دست فاطمه(س) را در دست على(علیه السلام)نهاد و گفت: «اى اباالحسن! اين امانت خدا و امانت محمد رسول خدا در دست توست و در مورد فاطمه(س) خدا را و مرا به ياد داشته باش! و به راستى كه تو چنين رفتار مى‌كنى.
يا على(علیه السلام)سوگند به خدا كه فاطمه(س) سيده زنان بهشت است از اولين تا آخرين آنها. به خدا قسم! فاطمه(س) همان مريم كبرى است. آگاه باش كه من به اين حالت نيافتاده بودم مگر اين كه براى شما و فاطمه(س) دعا كردم و خدا آنچه خواسته بودم به من عطا فرمود.
اى على(علیه السلام)هر چه فاطمه(س) به تو فرمان داد به جاى آور كه هر آينه من به فاطمه(س) امورى را بيان داشته‌ام كه جبرئيل من را به آنها امر كرد. بدان اى على(علیه السلام)كه من از آن كس راضيم كه دخترم فاطمه(س) از او راضي باشد و پروردگار و فرشتگان هم با رضايت او راضى خواهند شد.
واى بر آن كس كه بر فاطمه(س) ستم كند، واى بر آن كس كه حق وى را از او بستاند. واى بر آن كس كه هتك حرمت او كند. واى بر آن كس كه در خانه‌اش را آتش زند، واى بر آن كه دوست وى را بيازارد و واى بر آن كه با او كينه ورزد و ستيزه كند. خداوندا من از ايشان بيزارم و آنان نيز از من برى هستند.»
در اين وقت رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)، فاطمه، على، حسن و حسين – عليهم السلام – را به نام خواند و آنان را در بر گرفت و عرضه داشت:
« بار خدايا! من با اينان و هر كس كه پيروى ايشان كند سر صلح دارم و بر عهده من است كه آنان را داخل بهشت سازم و هر كس با اينها بستيزد و بر ايشان ستم كند يا بر اينها پيشى گيرد يا از ايشان و شيعيانشان بازپس ماند، من دشمن او هستم و با او مى‌جنگم و بر من است كه آنان را به دوزخ درآورم.
سوگند به خدا اى فاطمه(س)! راضى نخواهم شد تا اين كه تو راضى شوى! نه به خدا سوگند راضى نمى‌شوم مگر آن كه تو راضى شوى! نه به خدا سوگند راضى نخواهم شد مگر آن كه تو رضا شوى!» (8)
پی نوشتها:
1- الطوسى، الامالى، ص600 شماره و ص572/ اصول كافى ج1، ص340.
2- محمد باقر مجلسى، بحارالانوار (مؤسسه الوفاء، بيروت، الطبعة الثانيه، 1403 ه – 1983م)، ج22، ص479 به نقل از رضى بن على بن الطاووس، صص 8 – 21 و 27 و 28.
3- اصول كافى، ج2، حديث شماره4.
4- همان.
5- بحارالانوار، ج22، ص493 به نقل از الطرف، 42 و 43 و 45.
6- بحارالانوار، همان، ص483.
7- همان، ص482، ح شماره30.
8- همان، ص484، ح شماره 31، به نقل از الطرف 29 – 34.
منبع:
