بالاخره ماه محرم و صفر با همه جلوت و شکوه و زیبایی که داشتند غروب کردند و آنها را پشت سر گذاشتیم … این رسم روزگار است که لحظات و روزهایش همچون برق و باد می گذرند و اکنون وارد یک ماه دیگر از ماه های خوب خدا می شویم؛ ماه ربیع الاول ….

ماه «ربیع الاول» همان گونه كه از اسم آن پیداست بهار ماه ها می باشد؛ به جهت اینكه آثار رحمت خداوند در آن هویداست. در این ماه ذخایر بركات خداوند و نورهاى زیبایى او بر زمین فرود آمده است؛ زیرا میلاد رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در این ماه است. 1
ربیع در لغت از ریشه ر ب ع به معنای بهار و خوش و خرم است و سومین و چهارمین ماه از ماه های قمری ربیع نامیده شده اند، «ربیع الاول و ربیع الثانی» و همان طور که از ظاهر ترکیبات برمی آید، به این جهت ربیع الاول و ربیع الثانی نامیده ش ده اند، ک ه فصل روییدن گیاهان و نباتات و همه جا سبز و خرم بوده است. «از سالیان دراز ، این ماهها را به علت خوش یمن بودن به این نامها که به معنی بهار است، نامیده اند.» 2

مناسبتهای ماه

ماه ربیع الاول سرور و حزن را با هم در خود جای داده است. روزهای این ماه ایام پر خاطره ای از شادی و اندوه اهل بیت علیهم السّلام  است که ذیلاً به تفصیل آنها می پردازیم.
خبرهای خوشی همچون ولادت پیامبر(صلّی اللَّه علیه و آله)3 ، لیلة المبیت 4و هجرت پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله 5، شب معراج 6، ورود حضرت به مدینه 7، ولادت امام جعفر صادق علیه السّلام 8، آغاز امامت حضرت ولی عصر علیه السّلام  9 پس از مسمومیت 10 و شهادت امام حسن عسکری علیه السّلام 11، روزهای بیاد ماندنی این ماه است.
ازدواج پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله با حضرت خدیجه سلام اللَّه علیها 12 و ورود حضرت معصومه سلام اللَّه علیها به قم13  روزهای دیگری است که خاطره های خوشی را بر جای گذاشته است. آغاز وجوب نماز 14، عمود دین اسلام روز دیگری است که هیچگاه فراموش نخواهد شد.
از سوی دیگر واقعه وحشتناکی در این ماه رخ داده که سر آغاز همه مصائب اهل بیت علیهم السّلام است و آن هجوم به خانه وحی پس از دفن15  بدن مطهر پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله است.
ورود اهل بیت امام حسین علیه السّلام به شام بنا بر نقلی بعد از 66 روز 16 تخریب کعبه 17 ، نیز از آثار شوم سقیفه است که در این ماه رخ داده است. شهادت امام عسکری علیه السّلام 18، وفات حضرت سکینه سلام اللَّه علیها 19 نیز از حوادث این ماه است.
از جنگهای پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله جنگ بنی النضیر 20 و جنگ دومه الجندل 21 در این ماه بوده است. همچنین صلح امام حسن علیه السّلام 22 در این ماه اتفاق افتاده است.

اعمال ماه ربیع الاول ²³

روز اوّل: علماء گفته اند: مستحبّ است که برای تشکّر نعمت سلامتی رسول خدا و امیر المؤمنین صلوات اللَّه علیهما روزه بدارند و زیارت آن دو بزرگوار در این روز مناسب است.
روز هشتم: زیارت حضرت امام حسن عسکری علیه السلام و حضرت صاحب الأمر
روز نهم: روایتی نقل شده که: هر کس در این روز چیزی انفاق کند گناهانش آمرزیده شود و گفته اند که: مستحبّ است در این روز اطعام برادران مؤمن و خشنود گردانیدن ایشان و توسعه دادن در نفقه و پوشیدن جامه های نو و شکر و عبادت حق تعالی کردن و این روز روز برطرف شدن غم ها است و روز بسیار شریفی است. به مناسبت روز اوّل امامت حضرت صاحب الزّمان أرواح العالمین فداه
روز دوازدهم: به قول مشهور اهل سنت و برخی از شیعه ولادت با سعادت حضرت رسول صلی الله علیه و آله است و مستحبّ است در آن دو رکعت نماز، در رکعت اوّل بعد از حمد سه مرتبه قُلْ یَا أیُّها الکَافرونَ و در دوّم سه مرتبه توحید.
روز هفدهم: چند عمل مستحب است:

اوّل: غسل.
دوّم: روزه و از برای آن فضیلت بسیار است و روایت شده که: هر کس این روز را روزه بدارد ثواب روزه یک سال، خدا برای او بنویسد و این روز یکی از آن چهار روز است که در تمام سال به فضیلت روزه ممتاز است.
سوم: زیارت حضرت رسول صلی الله علیه و آله از نزدیک و دور.
چهارم: زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام.
پنجم: در وقتی که روز بلند شود دو رکعت نماز کند، در هر رکعت بعد از حمد ده مرتبه إنَّا أنزلناه و ده مرتبه توحید بخواند و بعد از سلام در مُصَلّای خود بنشیند و این دعا را بخواند: اللَّهُمَّ أنْتَ حَیٌّ لا تَموت إلی آخره؛ و این دعای مبسوطی است و چون سَندش را منتهی به معصوم ندیدم مراعات اختصار را أهم دیدم، هرکه طالب است رجوع به زاد المعاد نماید.
ششم: آنکه مسلمانان این روز را تعظیم بدارند و تصدّق و خیرات بنمایند و مؤمنین را مسرور کنند و به زیارت مشاهد مشرّفه روند. سیّد در اقبال شرحی از لزوم تعظیم این روز ذکر نموده و فرموده که: من یافتم طایفه نصارا و جمعی از مسلمین را که تعظیم بزرگی از روز ولادت عیسی علیه السلام می نمایند و تعجّب کردم که چگونه مسلمانان قانع شدند که روز مولود پیغمبرشان که اعظم از همه پیغمبران است به این مرتبه از تعظیم باشد که ادون از تعظیم نصارا است مولد عیسی علیه السلام را.

پی نوشت ها:

1. المراقبات. ص 71.
2 . 9- المنجد، ص 428.
3. 17 ربیع الاول به قول شیعه و 12 ربیع الاول به قول اهل سنت.
4. شب اول ربیع الاول سال سیزدهم بعثت مبدأ هجرت حضرت رسول صلی الله علیه و آله بود از مکّه معظّمه به مدینه منوّره و در آن شب در غار ثور مختفی شد و حضرت امیر علیه السلام جان خود را فدای جان شریف او نمود و در جای آن حضرت خوابیده از شمشیرهای قبایل مشرکین پروا نکرد و فضل خود و مواسات و برادری خود را با حضرت رسول صلی الله علیه و آله بر جمیع عالم ظاهر گردانید و آیه کریمه وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضَاةِ اللَّهِ (سوره بقره: 2/ 207) در شأنش نازل شد.
5 . شب اول ربیع الاول سال 13 بعثت.
6 . شب 17 ربیع الاول.

 7. غروب 12 ربیع الاول.
8. 17 ربیع الاول.
9. 9 ربیع الاول.
10. اول ربیع الاول.
11. 8 ربیع الاول.
12. 10 ربیع الاول.
13. 23 ربیع الاول.
14. 2 ربیع الاول.
15. در نیمه شب اول ربیع الاول.
16. 6 ربیع الاول.
17. 3 ربیع الاول.
18. 8 ربیع الاول.
19. 5 ربیع الاول.
20. 22 ربیع الاول.
21. 25 ربیع الاول.
22 . 5 ربیع الاول.
23 . مفاتیح الجنان. فصل نهم. در اعمال ماه ربیع الأّوّل.

منابع:
كتاب شریف کلیات مفاتیح الجنان در پایان باقیات الصالحات/ تالیف عباس قمی.
كتاب تقویم شیعه / عبد الحسین نیشابوری.
کیهان فرهنگی، دی و بهمن 1384 – شماره 231 و 232.
سایت پرسمان.

منبع :حجت الاسلام سید محمد علوی زاده -بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان