، شهرستان تفت به واسطه وجود مناطق ییلاقی و سرسبز، جاذبه‌های گردشگری، مناطق خرم کوهستانی، وجود پناهگاه حیات وحش شیرکوه، جاذبه‌های طبیعی و باستانی، دارای موقعیت خاصی است و متنوع‌ترین و بیشترین آثار طبیعی و تاریخی استان در این شهرستان قرار دارد.
تفت با ۱۴۶۶ قنات بیشترین تعداد قنات کشور را در دل خود جای داده است و مناطق روستایی این شهرستان همواره، مقصد تفریحی مردم استان یزد و حتی سایر استانها بوده و کمتر کسی است که به یزد سفر کند و حضور در این شهرستان زیبا را از دست بدهد، شهرستانی که در دل کویر، زبانزد عام و خاص در زیبایی و سرسبزی است.
حالا با شرایط ویژه‌ای که این منطقه دارد، هر عاملی که بخواهد منجر به تخریب محیط زیست شده و آثار زیانباری بر طبیعت بکر و دلنشین شهرستان وارد کند منجر به واکنش فعالان محیط زیست و بخش قابل توجهی از مردم و بویژه ساکنان منطقه مورد نظر می شود.
در سال های اخیر، چنگ معادن بر منابع طبیعی و آثار تاریخی این شهرستان، جلوه‌های ناخوشایندی را پدید آورد که اگر همچنان ادامه داشته باشد، در آینده نه چندان دور، متنوع ترین شهرستان گردشگری استان یزد به شهرستان معادن تبدیل می شود.
معادن ارزش افزوده برای مردم منطقه ندارند
معادنی که هر چند شاید در دراز مدت، سود اقتصادی داشته باشد اما ارزش افزوده یا فایده ای برای ساکنان و اهالی آن ندارد و حتی موجب ایجاد خسارت به زیرساخت‌های منطقه مانند قنوات و راه های روستایی شده و حتی برخی از جاذبه های طبیعی و تاریخی را در معرض نابودی قرار داده است.
هر عقل سلیمی هم می پذیرد که در تعارض میان منافع بلند مدت اقتصادی ناشی از بهره برداری از معادن از یک سو و حفظ محیط زیست و رضایت ساکنان منطقه از سوی دیگر، باید رضایت مردم را در اولویت قرار داد.
تجدیدنظر در شیوه صدور مجوز بهره برداری معادن و میزان استخراج آنها، ممنوعیت بهره برداری معادن در نزدیکی جاذبه های طبیعی و تاریخی شهرستان، بررسی شرایط منطقه، لحاظ کردن نظر مردم و کارشناسان درباره استخراج معدن، الزام معادن به انجام مسئولیت های اجتماعی خود در قبال مردم منطقه از عمده ترین راهکارهای مقابله با این چالش است که فعلا همین راهکارها حلقه مفقوده این پازل نامتجانس است.
مسوولان تدابیری برای جلوگیری از بهره برداری بی‌رویه معادن بیندیشند
نیاز است مسئولان استان یزد تدبیری برای جلوگیری از بهره برداری بی‌رویه معادن در تفت بعنوان نگین سبز کویر بیندیشند؛ شهرستانی که نقاط بکر، زیبا و دیدنی آن تفرجگاه مردم یک استان است به گونه ای که در روزهای تعطیل غیرکرونایی یک سوم تا نیمی از جمعیت استان سرازیر آن می شوند.
نمی توان کلنگ به دست گرفت و هر جا که احساس کردیم معدنی در دل زمین نهفته، فورا دست به کار شویم و با محیط زیست و زندگی مردم بازی کنیم! پس آرامش و سلامتی مردم چه می شود؟
اجرای صحیح قانون وصول یک درصد عوارض فروش معادن، مهمترین راهکار جبران خسارت معادن به زیرساخت های استان و شهرستان است که با پیگیری مجمع نمایندگان استان یزد در دوره قبل مجلس شورای اسلامی نتایج خوبی از آن حاصل شد و می‌طلبد مجمع نمایندگان فعلی استان نیز در تداوم آن بکوشند، اما این همه چاره و راهکار نیست .
تبدیل قطب گردشگری “توران پشت” به منطقه معدنی!
“توران‌پشت” یکی از کهن‌ترین نواحی شهرستان تفت، استان یزد و کشور است که آثار تاریخی فراوانی را از دوره‌های مختلف تاریخی در دل خود به یادگار دارد؛ از سنگ‌نگاره‌های چند هزارساله و قلعه متعلق به دوره ساسانی تا برج مقبره‌های عهد سلجوقی و آثار ریز و درشت دیگر.
توران پشت به لحاظ زیبایی‌های طبیعی نیز بسیار حائز اهمیت است و مجموعه‌ای از زیباترین چشمه‌های جوشان کشور و کوه‌هایی منحصر به فرد را در خود جای داده است.
حالا این منطقه که می تواند به یکی از قطب های اصلی گردشگری کشور بدل شود در حال تبدیل شدن به قطب معدنی است و خواب های آشفته ای هم برای آن دیده اند.
در حالی که کارشناسان محیط زیست، فعالان اجتماعی، دوستداران طبیعت و ساکنان مناطق معدنی در تفت به شدت با معدن‌خیز شدن مناطق بکر و منحصر بفرد خود مخالف هستند متاسفانه عده ای پا را در یک کفش کرده و مصر به معدنی شدن آن هستند که در ادامه این گزارش به آن می پردازیم.
توران پشت را قربانی معادن نکنیم
استاد دانشگاه و پژوهشگر روستای “توران پشت” واقع در بخش مرکزی شهرستان تفت به گزارشگر ایرنا می گوید: به رغم ظرفیت بالای این ناحیه برای تبدیل شدن به یکی از قطب‌های گردشگری استان، تاکنون هیچ تلاشی در این راستا صورت نگرفته و به نظر می‌رسد که توران پشت در حال تبدیل شدن به یک منطقه معدنی تمام عیار است.
“میثم صادقی” می‌افزاید: اگر گشتی چند ساعته در توران‌پشت داشته باشید، متوجه می‌شوید که همه آثار تاریخی توران‌پشت بدون کوچکترین رسیدگی به حال خود رها شده و رو به نابودی هستند و از سوی دیگر معادن متعددی از گوشه و کنار این منطقه از دل زمین سر برآورده‌اند.
زیان بار شدن فعالیت معادن
این فعال اجتماعی به زیان بار شدن فعالیت معادن از اوایل دهه نود اشاره می کند و ادامه می دهد: معادن، خسارات جبران ناپذیری به چشمه های جوشان و آب گرم منحصر به فرد کشور در این روستا وارد کرده است؛ معادن توران‌پشت دقیقاً در کنار کوه‌های تاریخی منطقه همچون تخت رستم، کل فیروز و سل هفتادر واقع شده اند و تاکنون موجب از بین بردن بخش زیادی از این کوهها نیز بوده‌اند.
وی اضافه می کند: در مکانی مانند توران‌پشت با سابقه تاریخیِ کم‌نظیر، کوهها و دشت ها سنگ و کلوخ نیستند بلکه قدم به قدم این کهن دیار از مزارع و بیابان‌های اطراف گرفته تا محلات تاریخی آن نزد مردم محلی با نامی منحصر به فرد شناخته می‌شوند که این نام‌ها هر کدام روایت‌گر خاطرات قومی مردم این سرزمین است و لطافت این خاطرات قومی، تاب تحمل چنگال خشن معادن را ندارند.
به گفته وی از ساکنان سالخورده توران‌پشت، خاطرات، افسانه‌ها و حتی اشعار محلی متعددی شنیده می شود که مربوط به نقطه‌ای از بیابان است که اکنون چنگال معادن آن را تکه تکه میکند.
پناهگاه حیات وحش شیرکوه تفت هم از ترکش معادن در امان نمانده‌است
شیرکوه، کوهستانی‌ترین و ییلاقی‌ترین منطقه استان یزد از طبیعت زیبا و حیات وحشی غنی برخوردار است که سال گذشته به پناهگاه حیات وحش ارتقاء یافت.
با این وجود بهره برداران معادن دست از این منطقه هم برنداشته اند و هرچند استخراج معدن در پناهگاه حیات وحش ممنوع است ولی تلاش برای بهره برداری های جدید در این منطقه دیده می شود.
حفظ محیط زیست مهمتر است یا بهره‌برداری از معادن؟
رییس شورای روستای مهدی آباد دهستان شیرکوه در بخش مرکزی شهرستان تفت می‌گوید: اولین آثار منفی بهره برداری از معادن، تخریب منابع طبیعی یعنی خاک، بافت گیاهی، چشمه ها و آب های روان روستا است.
“مجید باقرپور” در گفت و گو با ایرنا با اظهار شگفتی و تاسف از اعطای مجوزهای بی رویه معادن در این منطقه، اظهار می‌دارد: دلیل صدور این همه مجوزهای بی‌رویه مشخص نیست؛ چرا باید در محدوده‌ای که به عنوان پناهگاه حیات وحش تعیین شده مجوز بهره برداری صادر شود؟ زندگی گونه های نادر وحشی مهمتر است یا بهره برداری از معادن؟
وی با بیان اینکه مردم از بهره برداری معادن در این نقطه زیبای طبیعت ناراضی اند و از شوراها و دهیاری ها خواهان جلوگیری از آن هستند، می‌گوید: متولیان و صاحبان معادن برای آنکه شوراها و دهیاری ها با آنها همراهی کنند وعده مهیاسازی زیرساخت ها و کمک به روستاها را می دهند ولی وقتی بهره برداری را شروع کردند هیچ اقدامی از آنها دیده نمی شود.
از رفتارهای دوگانه تا غیربومی بودن بهره‌برداران معادن
باقرپور از این رفتار دوگانه انتقاد میکند و ادامه می‌دهد: هیچ کدام از صاحبان معادن، بومی استان نیستند اما به راحتی مجوز بهره برداری گرفته اند؛ این در حالی است که اگر شورا یا دهیاری روستا بخواهد برای عمران و آبادی روستا نظیر احداث پل یا ایجاد دیوار ساحلی، قسمتی از یک سنگ را بردارد به آنها اجازه داده نمی شود و در این وضعیت نامناسب اقتصادی باید از بازار آزاد تهیه کنند.
وی مدت زمان بلند بهره برداری معادن را دیگر مشکل موجود عنوان میکند و می‌گوید: با مدرن شدن تجهیزات برای بهره برداری معادن، سرعت استخراج هم زیاد شده است و از این رو پروانه بهره برداری به مدت ۱۰ سال صادر می شود .
وی اضافه می کند: این در حالیست که بهتر است ابتدا برای یک سال پروانه بهره برداری صادر شود و با بررسی خسارت ها و تبعات آن نسبت به تمدید آن تصمیم گیری کنند.
ماشین‌های حمل سنگ معادن، جاده‌های روستایی را ویران کرده‌اند
جاده‌های باریک روستایی برای تردد ماشین‌هایی با بار ترافیک در وسعت یک روستا احداث شده و عرض کمی دارند.
این جاده‌ها مناسب تردد ماشین های سنگین با بار سنگ های معدن نیستند، آسیب هایی که تردد این ماشین ها به جاده های روستایی دهستان دهشیر شهرستان تفت وارد کرده‌اند این جاده ها را غیرقابل استفاده کرده و نیازمند اعتبار زیادی برای مرمت آنها است.
استخراج افسارگسیخته در ۵۰ معدن دهشیر تفت
دهیار روستای دهشیر بخش مرکزی شهرستان تفت می گوید: حدود ۵۰ معدن در این منطقه فعال هستند و استخراج به صورت افسارگسیخته در حال انجام است به گونه ای که یکی از بهره برداران معدن با به کارگیری ۶ پیمان کار، استخراج را انجام می‌دهد.
“مقداد همتی” در گفت و گو با ایرنا با بیان اینکه هیچ تدبیری نمی شود که آیندگانی هم قرار است بیایند و نیاز به منابع دارند، می افزاید: اگر دهیاری ها بخواهند در زمینه خدمت رسانی به مردم فعالیتی انجام دهند مجوز صادر نمی شود و برای گرفتن یک مجوز چندین سال است که پیگیر هستیم و موافقت حاصل نشده ولی مجوز بهره برداری معادن به راحتی صادر می شود.
وی با اشاره به اینکه بر اساس قانون، معادن باید جاده اختصاصی داشته باشند و از بارگیری تناژ غیرمجاز خودداری کنند، اظهار می دارد: متأسفانه معادن از جاده های روستایی که بر اساس ظرفیت روستاها احداث شده استفاده کرده و آن ها را به ویرانه ای تبدیل کرده اند، با توجه به اینکه حواله باربری آنها در استان صادر نمی شود نظارتی بر روی تناژ آنها هم نیست.
بارگیری‌های شبانه معادن، موجب سلب آرامش ساکنان شده است
همتی ادامه می دهد: باید بارگیری معادن از طلوع تا غروب آفتاب صورت گیرد ولی در طول شب این اقدام انجام می شود و همین سبب سلب آسایش از مردم روستا شده است.
وی از عدم اجرای صحیح قانون یک درصد عوارض فروش معادن هم انتقاد می کند و می گوید: یک ریال از عوارض معادن به روستاها بر نمی گردد تا فایده ای برای عمران و آبادانی روستا داشته باشد و این در حالیست که معادن، جاده های روستایی را تخریب کرده اند که بازسازی آنها هزینه زیادی می برد و هر بار بادی می وزد گرد و غبارهای معادن، کل محصولات کشاورزی اهالی روستا را فرا می گیرد.
پروانه‌های جدید معادن همچنان صادر میشود
دهیار دهشیر اضافه می کند: متأسفانه پروانه های جدید همچنان در حال صدور است و اخیراً در محلی چسبیده به قنات شریف آباد روستا و نزدیک بند خاکی، مراتع روستا و منطقه گردشگری طریق الرضا دهشیر، مجوز جدید برای بهره برداری معدن صادر شده است.
به گفته وی علی‌رغم اعتراض های مردمی، فعالیت این معدن آغاز شده و این در حالیست که این بهره برداری اثراث مخرب بر منابع طبیعی و میراث فرهنگی و گردشگری بر جای می گذارد.
بهره‌برداران معادن به قول های خود عمل نمی‌کنند
نماینده مردم تفت و میبد در مجلس شورای اسلامی در این باره به گزارشگر ایرنا می‌گوید: معادن، جزو انفال و در مالکیت دولت است و چنانچه درست از آنها استفاده شود و حق و حقوق دولت، منطقه ای که در آن معدن وجود دارد و حق و حقوق مردم محترم شمرده شود؛ نه تنها مضر نیستند بلکه می توانند سبب آبادانی و درآمد برای کشور و رونق اقتصادی و اشتغال شوند.
“سید جلیل میرمحمدی” می افزاید: متأسفانه خیلی از حق و حقوق های دولت و مردم رعایت نمی شود؛ به عنوان مثال در سال ۱۳۹۸ کل پولی که معادن شهرستان تفت به حساب دولت واریز کردند حدود ۵ میلیارد تومان بود که با توجه به خسارت های مختلف معادن، این مقدار هزینه چیزی جز خسران برای مردم نیست.
مردم برای کسب درآمد چند نفر دچار ضرر و زیان می‌شوند
وی ادامه می دهد: در بهترین منطقه آب و هوایی استان(تفت) که می تواند بیشترین جاذبه های گردشگری برای مردم داشته باشد برای معادن مجوز داده می شود که بهره برداری و استخراج از آنها محیط زیست، منابع طبیعی و جاده های روستاها را خراب و آسایش مردم را مختل می کند و صرفاً برای چند نفر درآمد کسب می شود و این برای مردم و اهالی روستا ضرر و زیان است.
میرمحمدی اضافه میکند: در صدور مجوز باید نظر ساکنان، مسئولان شهرستان و شرایط منطقه لحاظ شود که متأسفانه شاهد صدور برخی مجوزها هستیم که نباید صادر شود.
وی تأکید می کند: معادن نه تنها حق و حقوق دولت را پرداخت نمی کنند بلکه به مسئولیت های اجتماعی خود پای بند نیستند؛ در چند ماه آغاز نمایندگی‌ام از معادن برای انجام مسئولیت های اجتماعی در روستاها نظیر بهسازی مدرسه، جاده، آب، خانه های بهداشت، بازسازی قنوات قول گرفتیم تا جهت عمران مناطق نزدیک به معادن اقدام کنند ولی متإسفانه به قول و قرارهای خود عمل نکردند.
نماینده تفت و میبد درباره اجرای قانون وصول یک درصد عوارض فروش معادن هم می گوید: در سال ۱۳۹۹ اتفاقی در این زمینه نیفتاده و چنانچه پولی هم واریز شده توزیعی صورت نگرفته است و یا اگر توزیع شده من اطلاعی ندارم.
هرگونه بهره برداری جدید از معادن، با هماهنگی فرمانداری و شورای تامین شهرستان باشد
فرماندار تفت هم به گزارشگر ایرنا می‌گوید: لازم است به دلیل ملاحظات اجتماعی، فرهنگی و امنیتی، هرگونه راه‌اندازی معدن جدید با هماهنگی شورای تامین و فرمانداری این شهرستان باشد و بر همین اساس تاکنون توانسته ایم جلوی راه اندازی ۵ معدن جدید در شهرستان را بگیریم.
“علیرضا نوکار می افزاید: برای معادن منطقه دهشیر شهرستان نیز جلساتی گذاشته شد و مقرر گردید تا همه معادن در مسیر مشخص شده فعالیت کنند و از ایستگاه باربری که در روستا و نزدیکی معادن مستقر می شود حواله بار دریافت کنند.
وی ادامه می دهد: در بارگیری، باسکول گذاشته می شود تا ماشین های حمل کننده سنگ معادن، وزن شوند و از اضافه بار آنها جلوگیری می شود.
رئیس شورای تأمین تفت تصریح می کند: مقرر شده است بخشی از درآمد حاصل از معادن صرف عمران و آبادانی روستاهای منطقه شود که امیدواریم به زودی شاهد عملی شدن این موضوع باشیم.
توقیف کامیونهایی که بار اضافی دارند
فرماندار تفت در مورد کامیون هایی که با داشتن بار اضافی، موجب تخریب جاده های کم عرض روستایی می شوند اظهار می دارد: این امر، تخلف محسوب شده و ضمن برخورد با معدن دار، کامیون متخلف نیز توقیف میشود.
به گفته وی در همین راستا تاکنون ضمن توقیف تعدادی زیادی خودرو، تخلف مورد اشاره از طریق دستگاههای قضایی پیگیری شده است، ضمن آنکه کامیونهایی که از یک مبدا بار می زنند باید از همان مبدا هم بارنامه اخذ کنند و حق گرفتن بارنامه از محل های دیگر را ندارند.
رعایت حقوق ساکنان و رضایت آنها، شرط اول اعطای مجوز معادن باشد
با وجود همه مخالفت های مردمی و مسوولان محلی با اعطای مجوز بهره برداری به معادن، معدن چیان غیربومی همچنان، چراغ خاموش در حال حرکت هستند.
معدن، قطعا موجب ایجاد درآمد و رونق اقتصادی و افزایش ثروت مردم یک منطقه، استان و کشور می شود اما اعطای بی رویه و اتوبوسی مجوز های بهره برداری می تواند علاوه بر ایجاد معضلات زیست محیطی، موجب سلب آرامش و آسایش مردم شود.
ضروری است مسوولان وزارت صمت، استاندار استان یزد، فرماندار تفت، نمایندگان استان در مجلس شورای اسلامی و فعالان اجتماعی برای این معضل زیست محیطی، چاره اندیشی کنند.
خوش آب و هواترین و ییلاقی ترین روستاهای استان در شهرستان تفت است
شهرستان تفت که مرکز آن در ۲۰ کیلومتری شهر یزد واقع شده خوش آب و هواترین و ییلاقی ترین روستاهای استان را در دل خود جای داده است ضمن آنکه یک سوم روستاهای استان هم در این منطقه واقع شده است.
از مجموع چهار هزار آبادی و روستای استان یزد حدود یکهزارو ۳۰۰ روستای آن دارای سکنه است که یک سوم آنها در تفت واقع شده است.
ازحدود ۵۵۰ معدن استان، پنج مورد در مقیاس بزرگ ملی قرار دارد و بقیه در حد متوسط و کوچک است و از میان معادن ملی می توان به سنگ آهن چادرملو اردکان، زغال سنگ بافق( ۲ معدن)، سرب و روی مهدی آباد مهریز و اورانیوم ساغند اشاره کرد و ذخیره قطعی مجموع معادن استان حدود ۲ میلیارد تن تخمین زده می شود.
در یزد بیش از ۵۰ نوع اندیس معدنی وجود دارد و به همین دلیل چهارمین استان توسعه یافته صنعتی و از لحاظ تنوع معدنی دومین استان کشور است و این منطقه به دلیل واقع شدن در مرکز ایران و فرو افتادگی کویر مرکزی و وجود چند گسل فعال، بستر ذخایر معدنی متعددی است که وجود این معادن مزیتی برای استان هست.
هم اکنون بیش از ۱۲ هزار نفر در معادن یزد فعالیت دارند.
یزد- ایرنا- حمید رضا پهلوان باقری
